زبان فارسی همچون بسیاری از زبان‌های دیگر از دیدگاه نظریه‌های مختلف زبان‌شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. دستور نقش و ارجاع از جمله دستورهایی است که اخیرا به عنوان چارچوب نظری برخی تحلیل‌ها از این زبان، مورد توجه قرار گرفته است. این دستور یک نظریه‌ی ساخت‌گرا- نقش‌گراست که بوسیله‌ی زبا‌‌‌ن‌شناسانی چون فولی و ون ولین در اوایل دهه‌ی 1980میلادی معرفی شد و انتقادهای اساسی، بویژه در مورد همگانی‌ها، بر دستور زایشی وارد کرد. این نظریه‌، تعاملات نحو، معناشناختی وکاربردشناختی در ساخت‌های دستوری زبان را، به کمک سه ساخت مستقل و در عین حال مرتبط، یعنی ساخت نحوی، ساخت منطقی و ساخت اطلاع، روشن می‌سازد. این پژوهش زبان شناختی در صدد آن است تا جایگاه سازه‌های موضوعی زبان فارسی را در دستور نقش و ارجاع مشخص سازد. در این راستا، سازه‌های موضوعی جملات این زبان، در چارچوب مفاهیم مطرح شده در ساخت لایه‌ای بند، در حوزه‌ی ساخت نحوی این نظریه،‌ بررسی شده‌اند. در این پژوهش، حدود سیصد جمله‌ی فارسی، از دو منبع شنیداری و نوشتاری جمع‌آوری شده است. همه‌‌‌ی مثال‌ها، از نظر جایگاه سازه‌هایشان در ساخت نحوی این دستور مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهند که اگر چه در گونه‌ی رسمی و نوشتاری زبان فارسی که آرایش واژگانی فاعل-مفعول-فعل، تا حدودی ثابت است، سازه‌های موضوعی در این دستور، شبیه زبان انگلیسی عمل کرده و در جایگاه‌های همگانی قرار می‌گیرند، اما در گونه‌ی گفتاری که برعکس زبان انگلیسی، سازه‌ها، اعم از موضوعی و غیرموضوعی، به راحتی جابه‌جا می‌شوند، می‌توانند در جایگاه‌های غیرهمگانی نیز واقع شوند.

کلمات کلیدی