نظام‌های رایج کشاورزی برای حفظ و تقویت حاصلخیزی خاک به کودهای شیمیایی بویژه کودهای نیتروژنی وابسته می‌باشند. گرچه مصرف کودهای نیتروژنی نقش قابل توجهی در افزایش عملکرد داشته است اما مصرف بی رویه آن با کاهش کارایی مصرف نیتروژن همراه بوده است. این پژوهش به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل، روند تغییرات کارایی مصرف نیتروژن و تعیین سهم نسبی اجزاء کارایی در نظام‌های زراعی گندم با استفاده از مدل CENTURY انجام شده است. نتایج بدست آمده در این مطالعه نشان داد که میانگین کارایی مصرف نیتروژن در نظام‌های زراعی گندم این مطالعه 3/28 کیلوگرم دانه به ازاء هر کیلوگرم نیتروژن فراهم یا قابل جذب خاک بود. نظام‌های زراعی گندم ( تبریز، شیراز، گرگان) بالاترین و در مقابل نظام‌های زراعی (کرمان، بیرجند، زابل) کمترین کارایی مصرف نیتروژن را دارا بودند. بررسی روند تغییرات عملکرد در مقابل کارایی مصرف نیتروژن نشان داد با افزایش یک واحدکارایی مصرف نیتروژن، عملکرد با شیبی معادل14/0 تن افزایش یافته است. از طرفی همبستگی مثبت و معنی داری بین کارایی مصرف نیتروژن با کارایی تبدیل (r=0.73 p≤0.01) و جذب نیتروژن (r=0.69 p≤0.01) بدست آمد. همچنین، تفکیک سهم نسبی اجزاء کارایی مصرف نیتروژن حاکی از آن بودکه در دامنه مصرف 120-80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار سهم نسبی اجزاء کارایی جذب و تبدیل به ترتیب 64 و 36 درصد بود که با افزایش مصرف نیتروژن به میزان 160-121 کیلوگرم در هکتار سهم نسبی کارایی جذب به 33 درصد وکارایی تبدیل به 67 درصد تغییر یافت . به نظر می‌رسد در نظام‌های تولید گندم هنگامی که جزء غالب کارایی جذب می باشد مدیریت زراعی و استفاده از روش‌های اصلاحی زمانی که جزء غالب کارایی تبدیل می‌باشد به عنوان رهیافت‌های پیشنهادی در جهت بهبود کارایی مصرف نیتروژن مورد توجه می باشند.

کلمات کلیدی