در قدیم¬ترین جوامع غیرمتمرکز که ساختار قبیله¬ای داشتند، سرایندگانی وجود داشتند که اشعار و سرودها و ادعیه¬ای آهنگین، با مضامین دینی و قومی پدید می¬آوردند و در ساختار این جوامع از نقش ممتاز و نفوذ سیاسی قابل توجهی برخوردار بودند. با توجه به قدیم¬ترین بخش¬های اوستا- به خصوص گاثاهای زرتشت و ریگ ودای هندی- کوی‌ها و کرپن‌ها چنین نقشی را در طوایف هند‌و‌ایرانی برعهده داشتند. شاعران و کاهنان نیز در نظام قبیله¬ای عرب جایگاه ممتازی داشتند و ارزش¬های هر قبیله را ابتدا به نثر مسجّع و سپس به شکل شعر بر زبان جاری می‌کردند. در ضمن، هر دو گروه نیز- مثل شاعران بدوی در دیگر ملل- مدعی به دریافت الهامات غیبی بودند. همچنین کوی‌ها در زمان سرایش گاثاها و شاعران در زمان نزول قرآن مجید، به طعن و تکفیر پیامبران عصر خود و معارضه با یکتاپرستی پرداختند و به همین دلیل مورد انتقاد و مذمّت قرار گرفتند و مخاطبانشان متهم به گمراهی شدند. این جستار، به یاری شواهد موجود، به مقایسه و بررسی تشابه¬ها و تفاوت¬های موجود میان جایگاه اجتماعی این دو گروه، در دورة پیشاتاریخی ایران باستان و قبایل عرب جاهلی، قبل و بعد از سرایش گاثاها و نزول قرآن مجید پرداخته و یک نظریه در نسبت پارادیمی میان «کیش چندخدایی- شعر شمنی» و تحول آن به «گسترش یگانه¬انگاری- شعر مدحی« ارائه داده است که بر مبنای آن، گسترش وحدانیت، جایگاه شاعران در نظام اجتماعی را از تبلیغ خدایان و اصنام به مدح قدرت متمرکز سیاسی- دینی دگرگون کرده است.

کلمات کلیدی