در این جستار، با رویکرد نقد اسطوره‌ای و کهن‌الگویی و بر مبنای نظریة فرافکنی روان شناختی، به بررسی کهن الگوی آفرینش و بررسی تطبیقی نمودهای آن در فرهنگهای متفاوت و دو ویژگی اصلی این الگوی مثالی پرداخته ایم: پیدایش جهان از هیچ، و تقسیم جهان مخلوق در دو سویة مقارن آسمان (مذکر) و زمین (مؤنث) که الگوهای پدر- آسمان و مادر- زمین را تشکیل می دهند. در این الگوها، ویژگی اصلی آسمان و اخترانش، الوهیت و حاکمیت بر سرنوشت جهان و ویژگی اصلی زمین و عناصر چهارگانه اش، زایایی و حفظ تعادل و وحدت میان اضداد است که به ترتیب با نظریة حاکم الهی مود بادکین و نظریة همترازی یونگ به بررسی آنها پرداخته ایم. در تحلیل الگویی متن شاهنامه این نتیجه حاصل شده است که نمودهای کهن الگوی آفرینش در شاهنامه را می توان در چند سطح اصلی بررسی کرد: تحلیل الگویی سلسله مراتب خلقت در دیباچه، روایت آفرینش از عدم، نمودهای پدرانگی آسمان و مادرانگی زمین، تقدیرگرایی و قداست اختران، پالایندگی عناصر طبیعت و آزمونهای قهرمانان حماسه و نقش فرّ یزدانی در وحدت اضداد و حفظ توازن کیهانی، به ویژه ارتباط این تعادل قدسی با رسالت انسان حماسه در نبرد ازلی- ابدی خیر و شر.

کلمات کلیدی