دو تاریخ نمادینِ 22 بهمن 1357 و 12 فروردین 1358، نمودِ بنیادگیریِ دولتِ نوینِ ایرانِ انقلابی است. دولت‌سازیِ نوین ایرانِ انقلابی، با دو فرآیندِ همْزمانِ برافتادنِ سلطنت پهلوی و برآمدنِ جمهوری اسلامی، پدیدار شد. در فرآیندِ دولت‌سازیِ جدید، دو موضوع از اهمیّت زیادی برخوردار است؛ یکی، خطِّ سیر، به‌معنایِ افتادنِ روندِ دولت‌سازیِ جدید در مسیر بی‌بازگشت؛ و، دیگری، وقوعِ رخدادهاییْ متمایز و ناهمانند که همگیْ لحظه‌هایی از یک خطِّ سیر کلّی به‌شمار می‌آیند. پرسش بنیادینِ نوشتار این است‌که پویه‌راهِ پدیداریِ دولتِ جمهوری اسلامی از چه زمانی آغاز شده و استوار بر کدام لحظه‌ها و دم‌های تاریخی سازنده‌ی دولت‌سازی است. این پرسش، بر پیش‌انگاشته‌ای استوار است؛ پیدایشِ دولتِ نوبنیانِ جمهوری اسلامی، یک لحظه از سیرِ تاریخیِ بی‌بازگشتی است‌که مدت‌ها پیش، آغاز شده بود و در یک دمِ تاریخی، نمودار شد. برای پاسخ به این پرسش، نگارنده‌ی نوشتار، از چهار مقوله‌ی نوآورانه، بهره می‌گیرد که از نظریه‌ی دولت‌سازیِ اسمیت، استخراج و سپسْ بازسازی شده است: خطِّ سیرِ دور، خطِّ سیر نزدیک، لحظه‌ی سازنده‌ی پنهان و لحظه‌ی سازنده‌ی آشکار. انگاره‌ی نوشتار چنین است‌: الف) خطِّ سیرِ دورِ دولت‌سازیِ پساانقلاب، نظریه‌ی ولایت فقیه امام خمینی در سال 1348 است؛ ب) لحظه‌ی سازنده‌ی پنهان در فرآیندِ دولت‌سازیِ نوین، طرحِ اصلِ ولایت فقیه در مذاکرات خبرگان قانون اساسی است؛ پ) خطِّ سیرِ نزدیک در دولت‌سازیِ ایرانِ پساانقلاب، نظریه‌ی امت و امامت است؛ ت) لحظه‌ها‌ی سازنده‌ی آشکار در فرآیندِ دولت‌سازیِ جدید، عبارت از تشکیلِ شورای انقلاب، فرمان‌های موجود در حکمِ امام خمینی برای نخست‌وزیریِ مهدی بازرگان، تشکیلِ دولت موقّت، همه‌پرسیِ جمهوری اسلامی، تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی، و، همه‌پرسیِ تصویبِ قانون اساسی است. نگارنده با بهره‌گیریِ همزمان از دو منشِ پژوهشیِ جامعه‌شناسی تاریخی و نهادگرایی تاریخی، کوشش کرده است تا نشان دهد که دو مقوله‌ی شکل‌گیری نهادها و رفتارهای دولت‌سازانه در دورانِ پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بر بنیانِ نظریه‌ها و کردارهایی بوده ‌که در دورانِ پیشاانقلاب، شکل گرفته بوده است.

کلمات کلیدی