کشف و شهود در عرفان به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع برای کسب معرفتِ بی واسطه و قدسی اهمیت خاصی دارد. دستیابی به عوالم غیب از طریق شش حس باطنی صورت می گیرد و در هر مرتبه از مراتب کشف، حقایق و انوار خاصی برای سالک آشکار می شود. بسیاری از کرامات صوفیه در حوزه «کشف روحانی» صورت می‌گیرد؛ با این حال در تعریفاتی که در کتب عرفانی از «کرامات» از جملة آنها از «کشف القلب» ارائه شده است، اختلاف نظر و گاه تناقض دیده می شود. برخی از تعاریف، کرامات را مخصوص ابرار، صادقین و مومنان دانسته و برخی دیگر این امکان را برای «غیر اهل دین» نیز قائل شده است. بدین ترتیب کشف‌القلب هم نشانة صدق مومن شمرده شده است و هم «وسیلة مکر و فریب و استدراج». از آنجایی که بیشتر کتب عرفانی به شرح مکاشفات عرفا و احوال عرفانی آنان اختصاص یافته حل این مسالة‌ از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با توجه به اهمیت این موضوع روشن شدن تناقض موجود در این زمینه می تواند خوانندگان متون عرفانی را از سردرگمی رها سازد. در این مقاله ابتدا مفهوم «کشف»، انواع آن و راه های دستیابی بدان روشن شده است؛ پس از آن علت تناقض موجود در این زمینه بازگو شده است. در تحلیل مساله به دو گونه کشف اشاره شده است: یکی کشف روحی و دیگری کشف صفاتی (در مرتبه خفی) و در نهایت کشف ذاتی (در مرتبه اخفی). احتمال مکر و استدراج بودن کراماتی چون کشف‌القلب تنها در سطح نخست مطرح است و نه در سطوح دیگر. به علاوه، در این مقاله با توجه به تفسیر یکی از آیات قرآن کریم (105 توبه) این نکته مطرح می شود که کشف‌القلب برخلاف آنچه گفته شده یک کرامت نیست بلکه نتیجه طبیعی ایمان حقیقی است و بر این اساس مومنان راستین از این امکان برخوردارند.

کلمات کلیدی