مناسک معنوی حج که در آئین اسلام فرصتی بی¬بدیل برای تزکیه¬ی نفس انسان¬هاست و انجام آن مؤکد پیام-آورِ اسلام بوده¬است، در زمانی کوتاه پس از درگذشت رسول خدا به ابزاری برای جهت¬دهی به اهداف سیاسی حاکمیت و نیز مخالفان آن مبدل شد. تناقض رویکرد عامه¬ی مسلمانان به حج با آنچه که هدف طبقه¬ی حاکم و گروه¬های رقیب آن از حج¬گذاری بوده¬است این پرسش را در ذهن ایجاد می¬کند که موسم حج در مناسبات عباسیان و حسنیان چه جایگاهی داشته¬است و شیوه¬های بهره¬برداریِ این دو رقیب کهن از موسم حج چگونه بوده¬است؟ دستاورد پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و در محدوده¬ی زمانی سال¬های آخر حکومت مروانیان تا اتمام اولین دوره¬ی قیام¬های سادات حسنی انجام گرفته¬است، نشان می¬دهد که اتحاد حسنی- عباسی در اواخر دوره¬ی مروانی باعث شد تا آنان از موسم حج برای دیدار، تجدید پیمان و برنامه¬ریزی علیه حاکمیت بهره گیرند. ضمن آنکه هریک از طرفین از این فرصت برای دریافت هدایای هواداران و جذب حامیان نیز استفاده کردند. با آغاز حکومت عباسیان، این موسم به فرصتی برای کنترل فعالیت¬های سیاسی سادات حسنی از سوی حاکمیت بدل شد، درحالی¬که در این ایام برای حسنیان و حامیان آنها طیفی از اهداف، از ممانعت از ایجاد التهاب در مناسبات، تا جذب حامیان و برنامه¬ریزی برای ترور و حذف فیزیکی خلیفه قابل شناسایی است.

کلمات کلیدی