مفهوم از خود‎بیرون‎آمدن و هم‎هویت‎شدن با حقیقتی فراطبیعی در پیوند عاشقانۀ شمس و مولوی آشکار است. در این ارتباط دو سویه، شمس و مولوی در بسیاری از مقوله‎ها از یکدیگر متأثرند؛ یکی از این مقولات قبض و بسط است. در کنار توجه شمس برای یافتن مولوی و تاثیرپذیری از او، اثرگذاری ژرف شمس را در ذهن و زبان و شیوۀ زیست مولوی شاهدیم. آموزه‎های اصلی شمس دربارۀ قبض و بسط که بر مولوی تأثیر ژرفی نهاد عبارتند از: نگریستن از افقی فراتر به قبض و بسط و این‎که قبض و بسط هر دو از معشوق است و باید با آن کنار آمد و اصل شادبودن خود و شادکردن دیگران. در چشم‎اندازی کلی بهدیوان شمس روشن است که مولوی شوق به‎دیدار شمس داشته و وصال با شمس او را سرشار از بسط می‎کرد. اما پس از ناپدیدشدن او، مولانا با یادآوری فراق او دچار قبضی تلخ شد. بنابراین شمس از دلایل اصلی قبض و بسط‎های مولوی است: عشق شورانگیز مولوی به‎شمس، که تجلی حق بود، سبب بسط وی بود و با ناپدیدشدن شمس، قبض‎هایی را برای مولوی به‎همراه داشت. پس از آن شمس، به‎درون جان مولوی آمد و با او یکی گشت. پیامدهای این احوال در پیوند با شمس، در سه جلوۀ تجارب روحی مولوی نمود دارد که شامل موسیقی، سماع و شعرند که از ژرفنای جان او برآمده است. براین اساس قبض و بسط مولوی که در آغاز متأثر از شمس تاریخی و ناظر به‎بیرون بود، پس از ناپدیدشدن شمس به‎بسط درونی مولوی تبدیل شد، چنانکه شمس برایش درونی گشت.

کلمات کلیدی