خلفای عباسی بعد از تلاشی مستمر با ایجاد شبکه ای منظم از داعیان و تبلیغات گسترده درنهایت توانست حکومت را به دست گیرند. قدرت خلافت، تشکیل دیوانسالاری منسجم، ایجاد منصب دیوانی وزارت، تقسیم وظایف اداری، مشارکت عناصر غیرعرب در اداره حکومت، سازماندهی ارتش از تحولاتی بود که در ساختار سیاسی و اداری خلافت به وجود آمد. اما در مقطعی از تاریخ خلافت عباسی تعادل و توازن قدرت تغییر کرد، اقتدار خلیفه به سستی گرایید و نیروهای سپاهی بر حکومت غلبه کردند. در نوشتار پیش رو سعی شده است استیلای نظامیان بر ساختار اداری و سیاسی حکومت عباسی از آغاز استیلای ترکان تا ظهور آل بویه(232-334ق) و پی آمدهای آن، با شیوه توصیفی- تحلیلی و تعلیل داده های تاریخی مبتنی بر روش روش جامعه شناختی ماکس وبر مورد بررسی و بازکاوی قرار گیرد. یافته های پژوهش حاکی از آنست که بعد از آنکه خلفای عباسی توانستند اقتدار مقام خلافت و قدرت سیاسی حکومت را تثبیت و نهادینه کنند، ورود سپاهسان ترک و قدرتگیری نظامیان سبب شد مشخصات نظام پادشاه زدگی(سلطانیسم) مانند خودکامگی حاکم، انحصارطلبی، گسترش دیوانسالاری، به خدمت گرفتن نیروهای نظامی با خاستگاه غلامی به دستگاه خلافت راه یابد. نظام پادشاه زدگی پی آمدهایی برای خلافت عباسی داشت که مهمترین آنها عبارتند از: دگرگونی نظام سیاسی، افول قدرت خلیفه، برکناری تدریجی خاندان های دیوانی، تشکیل دولتهای مستقل و نیمه مستقل.

کلمات کلیدی