در چشم‎انداز عرفانی، مولوی عارفی است که تجربه‎های عرفانی خاصّی را از سر گذرانده که این تجارب بنابر ادعای خود عرفا، دارای دو جنبۀ حال عرفانی قبض و بسط از سوی حقیقت برتر بوده است. این تجربه‎های غیبی در سه جلوۀ سماع، موسیقی و شعر در غزلیات شمس نمود دارد. گرچه مولوی همواره از خود تمنای خاموشی دارد، اما به ظاهر با اینهمه گرمی گفتار و ترانۀ سرشار او تناقض دارد، زیرا وی گاه خود را ملزم به بیان حقایق و ارمغان‎های آن سری می‎داند. با وجود این، تجارب اشراقی مولوی همواره دارای انسجام و هماهنگی کامل است. این امر نمایانگر این حقیقت است که این «نمودها»ی برخاسته از احوال دوگانة قبض و بسط عارفانة مولوی از سوی «بود» حقیقی بر او متجلّی ‎شده است. هدف¬ این مقاله، بررسی و تحلیل پیوند میان تجربه‎های عرفانی مولوی با جلوه‎های آن در سه مقولۀ اساسی سماع، موسیقی و شعر است که با موقعیت¬های مختلفِ قبض و بسط در دیوان شمس تجلّی یافته است. در این زمینه قبض و بسط با مفاهیمِ وابسته¬ای در اندیشة مولانا همچون تجددِ امثال و تحرّک هستی، نگاه غیبی و افلاکی به موسیقی و ارتباط مولانا با خود موسیقی، ساری دیدن عشق در عالم، سنّت سماع و مسائل پیرامون آن و شعر عرفانی در ارتباط است.

کلمات کلیدی