عباسیان پس از استقرار نظام خود کوشیدند تا از تجربه و مهارت اقوام مختلف قلمرو خویش بهره گیرند و اوضاع را به سمت روالمندی مدیریت کننند.در آن میان،شماری از اهل کتاب که با دولت اسلامی وارد پیمان شده بودند و به اهل ذمه شهرت داشتند به حیث کاردانی و مهارت می توانستند در نظام اداری و دیوانی خلافت ایفای نقش کنند.دولت عباسی برای جذب و استخدام این عناصر با چه مانعی روبرو بود و چگونه به حل آن مبادرت می ورزید؟ یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است نشان می دهد که هر چند مخالفت فقیهان در بکارگیری ذمیان، با نیاز عملی عباسیان در بهره برداری از تجارب این عناصر در تقابل بود اما سرانجام خلفای عباسی با نادیده گرفتن آراء فقیهان،به جذب ذمیان در نظام اداری و دیوانی پرداختند تا هم از تجربه و کاردانی آنها بهره مند شوند و هم میدان را برای فقیهان در همه امور سیاسی باز نگذارند.

کلمات کلیدی