فرونشینی سطح زمین از جمله مخاطرات محیطی است که بشر در دهه های اخیر به دلیل برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی در دشت های آبرفتی با آن مواجه شده است. این پدیده همانند سایر مخاطرات مانند زلزله، خشک سالی، سیل، طوفان و لغزش از جمله موانع توسعه اقتصادی- اجتماعی و عمرانی به شمار میرود. دشت نیشابور از جمله مهمترین دشت های استان خراسان رضوی از نظر کشاورزی و تراکم جمغیتی است که با اقلیمی خشک و نیمه خشک در شمال شرق ایران قرار دارد. در این مقاله با توجّه به افت سطح آبهای زیرزمینی که حاصل آن نشست زمین و ایجاد شکاف در بخش های مختلف این دشت بوده، تغییرات ژئومورفولوژیکی دشت و Landsat شکافها و ترکهای حاصل از فرونشست زمین بررسی شده است. در این پژوهش از دادههای ماهواره ای در تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. همچنین با Excel و Surfer, ArcGIS و نرمافزارهای Spot و پیمایش های صحرایی و اندازه گیری تعدادی از عوارض ژئومورفیک، در نهایت به تقسیم بندی عوارض و علل ایجاد فرمهای ژئومورفیک حاصل از نشست زمین پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که افت شدید آب زیرزمینی در سال های اخیر منجر به بروز مخاطرهی ژئومورفولوژیکی فرونشست در این دشت شده است. بر اثر این نشست، ترک ها و شکاف هایی در دشت با اشکال و عمق و طول متفاوت ایجاد گردیده است. تغییرات این اشکال در طول زمان موجب ایجاد فرم های متفاوت و عوارض متعددی به ویژه در شمال غرب، جنوب و جنوب شرق دشت گردیده که شامل شکاف های طولی ممتد، شکاف های منقطع، حفرات مدوّر، چاله های وسیع و فروچاله ها بوده که این عوارض باعث تخریب برخی از اراضی کشاورزی و کانال های آبیاری شده، همچنین باعث تغییر شیب زمین در برخی نواحی و تهدید شبکه های انتقال نفت و گاز و سایر تأسیسات عمرانی از جمله خط آهن سراسری تهران به مشهد و کاهش برگشت ناپذیر ظرفیت مخزن آبخانه شده است.

کلمات کلیدی