افعال خداوند متعال با توجه به اطلاق وصف عدل در حوزه تکوین، تشریع و جزا بر مبنای عدل است. از این رو تمام احکام شرعی متصف به وصف مقدر عدل است برخی اندیشمندان معتقدند فقیه در استنباط حکم شرعی می تواند با شاقول عدل و ظلم و تشخیص مصادیق آن به وجوب و حرمت فتوا دهد که از آن به قاعده عدالت یا نفی ظلم تعبیر می شود. در فقه به این عنوان پیشینه چندانی از این قاعده نداریم و قاعده بودن آن توسط معاصرین مطرح شده است. در این مقاله چهار قاعده لا ضرر، قاعده عدل و انصاف، قاعده قرعه و قاعده غرور مورد پژوهش قرار گرفته است و اثبات شده است این قواعد مصداقی از قاعده عدالت اند. در قاعده لا ضرر میان مصداق ضرر محرم و عنوان ظلم همپوشانی وجود دارد و در تشخیص مصادیق ضرر محرم باید از انطباق عنوان ظلم بهره جست. قاعده عدل و انصاف همان قاعده عدالت در شبهات موضوعیه حق و مال است. قاعده قرعه از مصادیق قاعده عدالت است که کاربرد آن در جهت تحقق عدل و استیفای حق به صاحبان آن است. ادله اثبات کننده قاعده غرور همان ادله ای است که در قاعده عدالت نیز استفاده می شود.

کلمات کلیدی