تعیین هویّت یک توالی آتشفشانی بزرگ بر روی سفره رورانده کرتاسه ارمنستان به ما در توضیح فرآیندهای فرارانش در منطقه قفقاز کوچک کمک شایانی می‌کند که خود در ارتباط با نمایش تغییرات در زمین ساخت جهانی ناحیه تتیس در کرتاسه زیرین است. این سفره افیولیتی سه سری مجزّای ماگماتیک را در خود نگهداری کرده‌است. افیولیت ها به شکل ورقه های منفرد بر روی بلوک جنوبی ارمنستان در طیّ زمان کنیاسین- سانتونین (88-83 میلیون سال پیش) همزمان با ایجاد افیولیت های عمّان رورانده شده‌اند. تشابهات در مشخّصه‌های زمین شناسی, پترولوژیکی و ژئوشیمیایی و سنّی در توده های گوناگون سنگ های افیولیتی در مناطق مورد مطالعه (سوان, استپاناوان و ودی), دلایلی بر وجود یک افیولیت رورانده واحد هستند. این افیولیت ها دلایلی را برای یک گسترش آرام محیط اقیانوسی در ژوراسیک میانی و زیرین به نمایش می‌گذارند. سرپانتینیت‌ها, گابروها و پلاژیوگرانیت‌ها بوسیله گسل‌های عادّی رخنمون یافته و سپس توسّط رادیولاریت‌ها پوشانده شده‌اند و گرابن‌های ریفتی توسّط تعدادی از جریان های گدازه‌ بالشی پرشده‌اند. گدازه‌های افیولیتی دارای ترکیب ژئوشیمیایی متوسّط و دوگانه بین کمان و MOR هستند. این ترکیبات دلالت بر آن دارند که احتمالا در یک حوضه پشت کمانی و حاصل از ذوب با منشأ استنوسفر کم عمق و بر اثر آغشتگی با موادّ جبّه‌ای عمیق‌تر در زون فرورانش بوجود آمده‌اند. نسبت های ایزوتوپی (Sr87/Sr86) و دلایل پتروفیزیکی نشان می‌دهند که این گدازه‌ها بشدّت توسّط جریان‌های هیدروترمال میان اقیانوسی به شکل سرپانتینیت‌ها دگرگون شده‌اند که دلیلی بر حضور پریدوتیت‌های با منشأ جبّه‌ای است. اغلب گابروها دارای ترکیب ژئوشیمیایی مشابه با گدازه های بالشی مربوطه هستند. پلاژیوگرانیت‌ها نشان‌دهنده مشخّصه‌های عنصری و اصلی مشابه با دیگر پلاژیوگرانیت‌های تتیس هستند, امّا ترکیب ایزوتوپی رادیوژنیک Nd کمتری را نسبت به بازالت‌ها نمایش می دهند و دارای نسبت های بیشتر (Sr87/Sr86) رادیوژنیک هستند. این توالی پوسته اقیانوسی توسّط ضخامت‌های گوناگونی از گدازه های بالشی قلیایی دگرگون نشده که در محیط دریایی رسوب نموده‌اند, پوشیده می‌شود. سن سنجی Ar40/Ar39 از یک دانه آمفیبول درشت بلور, سنّی حدود 3/117 میلیون سال را که مربوط به کرتاسه زیرین است بدست می دهد که بتوسّط سنّ گدازه ها تأیید می گردد. ترکیب ژئوشیمیایی این گدازه های قلیایی شبیه به گدازه های بخش فلات می باشد. آنها بطور قابل توجّهی دارای ترکیبات رادیوژنیک بیشتری از سنگ های افیولیتی هستند و با ترکیبات ژئوشیمیایی مشتق شده از گدازه های حاصل از نقاط داغ که با نسبت های گوناگونی با جبّه اقیانوسی مخلوط گشته اند, همسان می‌باشند. بعلاوه, این توالی اقیانوسی- فلاتی توسّط گدازه های آهکی- قلیایی پوشیده شده‌اند که متحمّل تغییر شکل در یک زون فرورانش بوده‌اند. در طیّ دوره زمانی کرتاسه زیرین تا بالایی, احتمالا وقوع ماگماتیسم نقاط داغ در بخش فلات, باعث ضخیم شدگی قابل توجّهی در زونهای گوناگون نئوتتیس خاورمیانه گردیده است. این فرآیندها مانع از فرورانش بخشهایی از پوسته ضخیم شده و داغ اقیانوسی شده‌اند و موجب بالاراندگی آنها بر روی بخشهای کوچکی از پوسته قارّه ای مانند بخش جنوبی بلوک ارمنستان شده‌اند.

کلمات کلیدی