چکیده مسلمان شدن مردم ایران زمینه ساز دوگانگی فرهنگی و زبانی شدیدی شد و این دوگانگی در طول تاریخ و ادبیات ایران ادامه پیدا کرد. با وجود مسلمان شدن ایرانیان، علایق مردم به سنتهای ملی از میان نرفت و ظلم و جور عربها باعث تشدید این علایق شد. دربار شاهان نقطۀ شروع حرکتی فرهنگی و سیاسی با رویکرد به گذشته بود و شعر فارسی هم یکی از مهمترین ابزارهای تحقق احیای تاریخ و فرهنگ ایرانی به شمار می رفت. در آغاز، ترویج زبان و شعر فارسی در حکم دشمنی با زبان و فرهنگ عرب بود، اما این زبان بتدریج وسیله¬ای شد برای آشتی ایران و اسلام. رواج زبان فارسی پس از اسلام در حوزه های رسمی و حکومتی باعث شد مردم با فرهنگ و سنّت پیش از اسلام ارتباط برقرار کنند و این امر که چندان مطلوب متولّیان دین جدید (عربها) نبود، به زبان فارسی و گسترش آن صبغه¬ای سیاسی بخشید. در این مقاله ضمن پرداختن به مسائل فوق و تبیین آنها به این نکته اشاره شده است که در آغاز رواج شعر فارسی، گامی در راه تثبیت هویت ایرانی و نوعی مقابله با زبان و ادب و فرهنگ عرب بوده است( که یعقوب لیث و پس از او سامانیان در این راه گام برداشته اند)، اما بعدها ( در عصر غزنوی و سلجوقی) شعر فارسی در خدمت قدرت حاکم برای تبلیغ و تثبیت پایگاه حاکمان به کار رفته است و ارتباط شاعر با دربار درواقع نوعی تعامل میان شعر و سیاست بود. از مرحلۀ اول با عنوان سیاست شعری یاد می توان کرد و از مرحلۀ دوم با عنوان شعر سیاسی. در مرحلۀ اول گفتمان فرهنگی ـ سیاسی است و از شعر همچون ابزاری فرهنگی برای احیای هویّت ملی بهره گرفته شد و در مرحلۀ دوم گفتمان سیاسی ـ فرهنگی و شعر بویژه شعر معروف به درباری، به ابزاری در خدمت سیاست¬ بدل گردید.

کلمات کلیدی