یکی از مقوله های مهم در حوزه ی کاربردشناسی زبان، نظریه ی ادب است که به ساز و کار بیان مؤدبانه می پردازد. در تعاملات کلامی میان انسان ها، راهبردهای ادب دارای جایگاه ویژه ای هستند و در جهت تلطیف روابط اجتماعی به کار می روند. در تمامی زبان ها و فرهنگ ها، ساز و کار ادب به مثابه ی راهی برای برقراری ارتباط مناسب میان گوینده و مخاطب به کار می رود.اگرچه در پژوهش های اخیر، حوزه ی ادب مورد توجه قرار گرفته است، اما در زبان فارسی این امر کم رخ داده است و به خصوص در مورد زبان فارسی در دوران های پیشین کمبود مطالعات در این حوزه بسیار محسوس است. در پژوهش حاضر، سازوکار ادب در متون و نامه های دوره ی قاجاریه بررسی شده و با راهبردهای ادب در تاریخ بیهقی مقایسه شده است. چهارچوب بررسی شامل چهار مقوله بوده است: القاب و عناوین احترام آمیز، فروتنی و بزرگ داشت دیگران، خودبزرگ-انگاری و کوچک شمردن دیگران و استفاده از افعال و ضمایر جمع به جای مفرد. نمونه های آورده شده از هر کدام از متن ها شباهت ها و تفاوت هایی را میان آن ها نشان می دهد که نشان دهنده ی سیر تحول زبان فارسی در طی حدود هشت سده است و در جای خود مورد بحث قرار گرفته است.

کلمات کلیدی