یکی از نظریههای عرصۀ دینپژوهی معاصـر ایـران پـروژة »عقلانیـت و معنویـت« مصطفی ملکیان است. این نظریه با محور قراردادن مؤلفههای اجتنابناپذیر مدرنیتـه به مواجهه با دین سنتی میرود و ضمن مقایسه این مؤلفهها با ویژگیهـای اصـلی دین سنتی، حکم به تباین میان دینداری و مدرنبودن میکند. فهم سنتی از دیـن را در جهان مدرن کارآمد نمیداند و فهمی جدید از دین )معنویت( را که سـازگار بـا مؤلفههای مدرنیته است معرفی میکند. این مقاله کوشیده است تصـویری روشـن و شفاف از ارکان اصلی این نظریه، که عبـارتانـد از عقلانیـت، معنویـت و زنـدگی اصیل، ارائه دهد. در ابتدا مراد ملکیان از دین بیان میشود و بعـد از آن تقریـری از نظریۀ عقلانیت و معنویت ارائه خواهد شد و بهکوتاهی نقدهایی که علیه این نظریه ارائه کردهایم، و عناوین آنها در زیر آمده است، اشاره میشود. .1ابهام در تقسیمبندی دین؛ .2عدول از مبنا؛ .3صورتبندی نادرست از استدلال و تبعیت از استدلال و ناسازگاری آن بـا همـۀ اقسام تعبد؛ .4تاریخیبودن دین؛ .5ابهام در نقطه تمایز میان معنویت و عقلانیت؛ 6.نبود برنامهای برای اجتماع و کار جمعی؛ .7شرایط سخت معنویت برای عموم مردم.

کلمات کلیدی