خودمداری را یکی از ویژگیهای مهم ایرانیان دانسته‌ و آن را به عنوان یکی ازموانع مهم در روند تحقق تجددخواهی در ایران و استقرار حق ایرانیان در تعیین سرنوشت خود ذکر کرده‌اند (قاضی مرادی،1380). واضع مفهوم و نظریه خودمداری آن را چنین تعریف کرده : «گرایش انسان به زندگی در قلمرو رفع نیازها و تحقق منافع و مصالح شخصی و خصوصی بی واسطه‌ی آنی و فوری». و مهمترین عامل و علت سیاسی خودمداری ایرانیان را حکومت استبدادی قلمداد نموده است. قاضی مرادی در توضیح مفهوم خودمداری آن را از فردگرایی متمایز کرده است و اولی را نقطه ضعف ایرانیان و دومی را نقطه قوتی برای غربیان می داند و معتقد است بر جامعه ذره‌ای شده غربی، فردگرایی و بر جامعه ذره‌ای شده ایران، خودمداری حاکم است. در حالیکه فردگرایی موجب شکوفایی تمدن غرب شده، خودمداری، جامعه ایرانی را به سمت ایستایی و جمود کشانده است؛ چرا که فرد خودمدار در هر موقعیتی تمایزی خاص و ویژه برای خود می یابد تا او را نسبت به انجام هر آن چه رفع نیاز و تحقق منافع و مصالح خودمدارانه اش می‌‌طلبد توجیه کند.بر این اساس حودمداری منشی ملی است که مانع پیشرفت در ملی میان ایرانیان شده است.خودمداری مفهومی نسبتا جدید در ادبیات جامعه‌شناسی سیاسی ایران است و به همین دلیل مشخصا هیچگونه مطالعه تجربی و حتی نظری (به جز اثر واضع این مفهوم و نظریه) درباره آن انجام نشده است. اگر عامل استبداد و حکومت استبدادی را (طبق استدلال واضع نظریه خودمداری) علت اصلی و کلان خودمداری ایرانیان فرض کنیم، آنگاه می‌بایست مطابق اصول فردگرایی روش شناختی بدنبال مکانیزم تاثیرگذاری این متغیر سطح کلان بر متغیر خرد خودمداری - که یک ویژگی اخلاقی و رفتاری فردی است- باشیم. خودمداری را نمی‌توان از دیگر خلقیات و ویژگی‌های ایرانیان (مانند تقدیرگرایی، احساس بی‌قدرتی، قانون‌گریزی،‌ خاص گرایی، بیگانگی سیاسی و اجتماعی) جدا دانست. بنابراین خودمداری مردم ایران را می‌بایست حلقه‌ای از یک زنجیره‌ دانست که تنها با شناخت حلقه‌های دیگر این زنجیره و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر شناخته خواهد شد. برای سنجش این متغیرها و ارتباط آن با خودمداری در جامعه ایرانی، از روش پیمایش بهره گرفته ایم.جامعه آماری این پیمایش را مجموعه افراد ساکن شهر تهران با ضابطه سنی 16 سال و بالاتر، تشکیل داده و حجم نمونه آن ۱۲۵۶ نفر می‌باشد. بر اساس یافته‌های تحقیق حداقل چهل درصد از پاسخگویان در سطح فردی خودمدار هستند و تقریبا نیمی از آنها در سطح متوسط قرار دارند. از آنجا خودمداری مقوله ای از نظر اخلاقی مذموم است، اعتراف به آن از سوی پاسخگویان دشوار است و لذا باید این میزان را کف و حداقل میزان خودمداری در نظر گرفت. فقدان خودمداری در حداکثر تنها 15 درصد از پاسخگویان، موضوعی است نگران کننده و جای تامل جدی دارد. همچنین یافته های تبینی نشان می دهد که در حدود 20 درصد از واریانس و تغییرات خودمداری توسط متغیرهای موجود در معادله تبیین می‌شود. بر این اساس متغیر تقدیرگرایی با دارا بودن اثر کل به اندازه (276/0) در تبیین واریانس متغیر خودمداری از بیشترین قدرت برخوردار است. بعد از این متغیر، بیگانگی اجتماعی و سپس احساس بی‌قدرتی در مراتب بعدی قرار دارند که هر سه این متغیرها رابطه مثبتی با متغیر خودمداری دارند بدین معنی که هرچه بر میزان هر یک از سه متغیر فوق افزوده گردد میزان خودمداری افراد نیز افزایش می‌یابد. بنابراین هر سه متغیر اصلی تاثیرگذار بر خودمداری ایرانیان که در این نوشتار به تایید تجربی رسیدند‌(تقدیرگرایی، بیگانگی اجتماعی، احساس بی‌قدرتی) از آثار مستقیم و غیرمستقیم وجود استبداد در جامعه است و لذا می‌توان گفت که برنامه‌ریزی برای تغییرات فرهنگی در این حوزه و زدودن تدریجی این خصیه فرهنگی و اخلاقی (خودمداری) که دارای کارکردهای منفی برای جامعه امروز ایران است، می‌بایست از مسیر تلاش برای استبدادزدایی از حکومت و جامعه ایرانی بگذرد.

کلمات کلیدی