ملک‌الشعرای بهار، با توجه به گرایشش در قصیده به سبک خراسانی، آشنایی و علاقه‌اش با فرهنگ ایران باستان، و به ویژه عشقش به شاهنامه و فردوسی، در اشعارش نگاه خاصی به شاهنامة فردوسی داشته است. اُنسش با شاهنامه در زندان و یادداشتهای او بر نسخه‌ای از این اثر که گواهی بر دانش متنی او نسبت به کتاب است و تلمیحات غنی‌اش به قصص حماسی ایران در اشعارش، حتی روایات حماسی بیرون از شاهنامه، گواهی از این گرایش قوی اوست. در قصاید بهار، اشعاری مثل «نقش فردوسی» وجود دارد که به تمجید جایگاه فرهنگی شاعر پرداخته است و حتی قصایدی روایی چون «داستان رستم و اسفندیار» را می‌بینیم که شاعر در نقش یک حماسه‌سرا به بازآفرینی صحنه‌هایی از شاهنامه نزدیک شده است. در این بین، قصیدة بلند «رستم‌نامه» یک نمونة نادر است. شعری طنزآمیز با ظاهری که گاه به زبان هجو متمایل می‌شود. در این شعر، بهار، رستم را به روزگار معاصر می‌آورد و با ترسیم شخصیتی ویران‌شده از یک «معتاد»، در پشت ظاهری مضحک، ولی دردناک، به نقد اجتماعی جامعة روزگار خود می‌پردازد که در آن، شخصیت مرد ایرانی از انگاره‌های فرهنگی که شاهنامه معیار اخلاق سیاسی آن بوده، به شدت فاصله گرفته، به نوعی مسخ و بحران هویت و افسردگی بیمارگونه دچار شده است. در این مقاله ضمن تحلیل اجتماعی- سیاسی این قصیده، به تبیین ژانر و نوع‌شناسی شعر پرداخته شده است. شعری که با توجه به نامش - که از یکی از آثار منثور معروف داستانی عصر قاجار که زمینة عامیانه داشت، اخذ شده بود- می‌تواند یک نقیضة طنزآمیز (parody) باشد؛ در عین حال تحلیل بافت روایی و محتوایی اثر نشان می‌دهد، شعر یک حماسة مضحک (Mock-heroic/mock-epic/ heroic-comic) است که در سطح شعری به نوع هجو (satire) نزدیک است.

کلمات کلیدی