نظریه «وحدت وجود»، که ریشه در آثار ابن عربی و عرفا دارد. دارای موافقان و مخالفانی است. از میان مخالفان، برخی اساسا نظریه وحدت وجود را رد کرده‌اند. اما برخی به انحاء مختلف دست به تأویل آن زده‌اند. غیاث‌الدین منصور دشتکی از جمله کسانی است که با وجودِ داشتن مشربی عرفانی، با نظریه وحدت وجود مخالف است زیرا آن‌را به معنای نفی و انکار ماسوالله و تکثرات عالم و ناسازگار با عقل و دین می‌داند. به همین جهت معتقد است آنچه عرفا درصدد بیان آن بوده‌اند متضمن وحدت شهود است. به این معنا که سالک به مراتبی می‌رسد که از غیر و ماسوالله غافل می‌گردد نه این‌که در واقع و نفس الامر، آن‌ها را نفی کند. عمده مخالفت‌های وی در باب وحدت وجود را می‌توان در خلال اعتراضات وی بر نظریات وحدت وجودانه معاصر خود، جلال الدین دوانی یافت. اما با این وجود، در برخی سخنان‌اش به نحوی به نقل آراء عرفا پرداخته که بیان کننده وحدت وجوداست. غیا‌ت‌الدین نه تنها در آثار خود دو نوع تفسیر از سخنان عرفا دارد بلکه در برخی مواقع این دو را با یکدیگر خلط کرده‌است. در مقاله حاضر این موضع‌گیری‌های مختلف وی را تحت سه رویکرد مورد بررسی قرار داده‌ایم و در انتها به این نتیجه رسیدیم که این سردرگمی غیاث‌الدین میان وحدت شهود و وحدت وجود را می‌توان معلول عواملی چون نداشتن اطلاعات کافی در زمینه وحدت وجود و تمایز قائل نشدن میان نظریات مختلف به‌علاوه تاثیر‌گذاری موضع‌گیری و مخالفت‌های وی در برابر جلال الدین دوانی و جهله صوفیه و صوفی نماهای زمان خود.

کلمات کلیدی