«جاهلیت» در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته است، ولی در اینکه مقصود از جاهلیت مورد نظر قرآن چیست، بین دانشمندان اختلاف است. عده ای آن را یک دورۀ تاریخی همراه با فقدان علم، و عده ای دیگر نیز اگر چه این مفهوم را فراتر از یک قطعۀ زمانی دانسته اند، آن را در حد یک «بینش» محدود انگاشته اند. توجه به شاخصه های قرآنی جاهلیت، این مفهوم را روشن‌تر می کند. به ویژه توجه به رابطۀ «علم» و «جاهلیت» مشخص می کند که این مفهوم بسیار فراتر از نادانی محض، آن هم در یک دورۀ مشخص تاریخی است و نیز پیچیده تر از یک جهان بینی غلط و زمان شمول است. این پژوهش با مراجعه به قرآن کریم و تفاسیر، به شاخصه های برجسته ای دست می یابد که حاکی از وجود «علم» در جاهلیت است؛ مانند: رفتارها و انکارهای عالمانۀ خلاف واقع، رفتار عالمانۀ بدون منطق (هواپرستانه)، حقیقت پوشی عالمانه، برتری طلبی عالمانه و بدون پشتوانه، اظهار عالمانۀ ایمان بدون اعتقاد، مقاوت آگاهانه در برابر هدایت دلسوزانه و ... . این شاخصه ها نشانگر آن است که «جاهلیت عالمانه» مجموعه ای از رفتارهای سر سختانه و مصرانه ای است که مبتنی بر سبکی از زندگی انتخابی است و به صورت یک «بیماری خود خواسته» اکنون نیز گریبانگیر جامعۀ بشری است و راه رهایی از آن، نه افزایش دانش، بلکه تهذیب نفس و تکامل روحی و اصلاح فرهنگ عمومی جامعه است.

کلمات کلیدی