چکیده: تصوف به عنوان یک حرکت فرهنگی ، فردی و اجتماعی ، از قرن دوم هجری در عراق آغاز شد . گرچه اولین هسته های تفکر صوفیانه را در قرآن و میان یاران پیامبر (ص) جستجو کرده اند علاوه بر این تصوف از آغاز نوعی حرکت اجتماعی اعتراضی محسوب می شود که عامل پیدایش و توسعۀ آن ، اعتراض زهاد به فقدان عدالت اجتماعی در دستگاه خلافت آن زمان بود. بنابر این رفتار اجتماعی خاصی و معاشرت متفاوت با مردم یکی از اموری بود که مشایخ صوفیه سخت بر آن تأکید می ورزیدند . رد پای حرکتهای اجتماعی و فرهنگی تصوف را می توان تا به امروز در تمام سرزمینهای اسلامی و بویژه در عراق ملاحظه کرد. فرقه های تصوف در عراق به ویژه فرقه هایی چون قادریه ، رفاعیه و سهروردیه تأثیرات فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی داشته اند و در کنار آنها فرقه های جدیدتر ، یعنی کسنزانیه ، نبهانیه و خضریه نیز از جایگاه ویژه ای در عراق معاصر برخوردار شدند .این فرقه ها در بعضی موقعیتهای خاص سیاسی و اجتماعی نقش مؤثر خود را در حرکتهای اجتماعی و سیاسی نشان داده اند. در این مقاله به این سؤال می پردازیم که : فرقه های تصوف نوظهور در عراق (به طور خاصی کسنزانیه ، نبهانیه و خضریه) چه ویژگیهای فکری و سیر و سلوک دارند و چگونه تأثیر اجتماعی و فرهنگی خود را تثبیت کرده اند . آنچه می توان دربارۀ تأثیر اجتماعی و فرهنگی این فرقه ها و پیروانشان گفت ، عبارت است از : جهاد علیه نیروهای اشغالگر ، همراهی با مردم در مشکلات ، تقویت روح اتحاد ، ترویج و آموزش علوم اسلامی ، فعالیتهای عام فرهنگی مثل تأسیس کتابخانه و موارد دیگر بوده است . واژه های کلید : تصوف عراق ، کسنزانیه، نبهانیه ، خضریه ، تأثیر اجتماعی و فرهنگی.

کلمات کلیدی