با توجه به تنوعات زبانی موجود در گویش¬های خراسان در این مقاله به بررسی کارکرد ضمایر واژه¬بستی در شماری از گویش¬های فارسی خراسان¬های رضوی و جنوبی می¬پردازیم. ضمایر واژه¬بستی از گذشته بسیار دور، یعنی از دوره باستان تاکنون در زبان فارسی به کار می¬رفته¬اند اما گذر زمان کارکردها و بسامد کارکردهای این ضمایر را هم در فارسی و هم در گویش¬های آن دستخوش تغییراتی کرده است. از آنجا که تغییرات زبانی گویش¬ها لزوماً تابع شرایط درون¬زبانی و برون¬زبانی تغییرات در زبان معیار نیست، بررسی این تغییرات می¬تواند نکات بسیاری را در خصوص روال و شرایط ایجاد این تغییرات روشن کند. داده¬های این پژوهش از دو طریق بررسی پایان¬نامه¬ها و مقالات و نیز بهره¬گیری از گویشوران این گویش¬ها گرداوری شده است. نتایح این پژوهش نشان می¬دهد در حالی که در برخی گویش¬های فارسی خراسان (همانند رقه¬ای و طبسی) کارکرد ضمایر واژه¬بستی هم متنوع¬تر و هم فراوان¬تر از فارسی معیار است، در برخی گویش¬ها (همچون تایبادی، خوافی و گزیکی) این ضمایر اصلاً به¬کار نمی-روند و در برخی دیگر (مانند سده¬ای) بسیار کم¬کاربرد هستند و یا در جایگاه¬هایی متفاوت از فارسی معیار (همانند کاخکی) به¬کار¬می¬روند. بررسی داده¬ها همچنین نشان داد که متغیرهایی همچون جانداری و معرفگی در چگونگی ظهور برخی واژه¬بست¬ها در شماری از گویش¬های خراسان (همانند رقه¬ای، طبسی، کاخکی و سده¬ای) تاثیرگذارند.

کلمات کلیدی