دراین نوشتار با رویکردی صدرایی، به مبحث هستی‌شناسی علم پرداخته می‌شود و به این نکات اشاره خواهد شد که از نظر ملاصدرا، علم امری ماهوی و از مقوله اضافه و یا کیف نفسانی نیست و اساساً تحت هیچ مقوله‌ای قرار‌نمی‌گیرد، بلکه امری وجودی و فرامقولی می‌باشد. سپس در تبیین فرامقولی بودن علم، به بیان دیدگاههای شارحان حکمت متعالیه پرداخته می شود. ازنظر برخی شارحان متأخر، وجودی بودن علم به ‌این معناست که علم از سنخ وجود خارجی است نه وجود ذهنی، وجایگاه آن در صقع نفس است؛ از این منظر، صور علمی و وجودات ذهنی، علم نیستند بلکه وجود ظلی علم می‌باشند.گروهی دیگر، تغایر میان علم و صورت ذهنی را حقیقی قلمداد نمی‌کنند بلکه این تغایر را اعتباری دانسته و معتقدند که صورت ذهنی به لحاظ وجودی، علم و به لحاظ ماهوی، معلوم بالذات است. درنهایت اینکه برخی دیگر علم را اضافه اشراقی دانسته و بنابراین امری وجودی و طرف‌ساز تلقی می‌نمایند و صور علمی و ذهنی را ، حاصل اشراق نفس می‌دانند. از بررسی این دیدگاهها و بیان نقاط قوت و ضعف هریک ازآنها می توان چنین گفت که اگر برای تبیین فرامقولی بودن علم، به تمایز حقیقی و تعدد وجودی میان علم و صورت علمی تمسک جوییم، با اشکالات و ابهاماتی مواجه خواهیم شد که برای رفع آنها باید به‌گونه ای دیگر به تبیین فرامقولی بودن علم پرداخت. اگر علم یا صورت علمی را حاصل اشراق نفس بدانیم، باتوجه به اینکه اضافه اشراقی امری وجودی است، این تبیین برای فرامقولی بودن و وجودی بودن علم، جامع‌تر است.

کلمات کلیدی