کتاب تاریخ جهانگشای نادری تألیف میرزا مهدی­خان استرآبادی یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ­نگاری سلسله­ای عصر افشاریه است. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی می­کوشد که از طریق مطالعه شاخصه­های بینشی و روشی استرآبادی در نگارش تاریخ جهانگشای نادری، چگونگی بازتاب فضای سیاسی-اجتماعی حیات مورخ را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. در قلمرو تاریخ­نگاری و نقد تاریخی توجه به بینش و روش مورخ امری ضروری است. بینش و روش در تاریخ­نگاری دو مقوله تفکیک‌ناپذیر و مرتبط با یکدیگرند. شناخت مورخ و اثر تاریخ­نگارانه­ی او مبنای شناخت زمانه­ اوست و فهم متون تاریخ­نگارانه در هر عصری مستلزم شناخت عناصر روشی و بینش حاکم بر متن تاریخی است. در واکاوی بینش استرآبادی در جهانگشا به گرایش­ها، باورها و تمایلات اثرگذار مورخ در چند محور مشیت گرایی، نخبه­گرایی، بینش­ مذهبی، اجتماعی و انتقادی پرداخته‌شده است. در بررسی روش استرآبادی در جهانگشا، مؤلفه­هایی که در مباحث روش­شناختی مدنظر قرار می­گیرد، نظیر ویژگی­های سبکی، منابع مورداستفاده مورخ و عواملی ازاین‌دست مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته است. دستاوردهای این پژوهش نشان می­دهد که در پیدایی و نگارش تاریخ جهانگشای نادری، عواملی چون بافت و موقعیت اجتماعی و سیاسی حیات استرآبادی و گرایش­های فردی مؤلف در کنار ویژگی­های زبانی در پرتو شرایط و موقعیت زمانه بر بینش و روش تاریخ­نگارانه­ی متون این عصر تأثیر گذارده است.

کلمات کلیدی