اغلب مباحث خواجه نظام¬الملک توسی در باب کشورداری معطوف به حوزه داخل است اما ناگفته پیدا است که غفلت از تهدیدات خارجی، تمهیدات داخلی را نیز ابتر می¬کند. این نکته از نگاه خواجه¬نظام دور نمانده و در چند فصل به تهدیدات خارجی توجه داشته است. هدف مقاله حاضر، بررسی نگاه خواجه نظام¬الملک در قبال تهدیدات خارجی است. پرسش اصلی این است که از نظر ایشان، چگونه می¬توان با تهدیدات خارجی پیش روی کشور مقابله کرد. با توجه به فصول سیزدهم، بیست و یکم و بیست و چهارم، می¬توان این فرضیه را پیش نهاد که خواجه¬نظام ابزارهای پیش¬گیرانه را ترجیح داده و در این مسیر اعتمادسازی، شناخت تهدیدات و ایجاد بازدارندگی را مفید می¬داند. این فرضیه با استفاده از رویکردهای لیبرال و واقع¬گرای روابط بین¬الملل، طی سه گام بررسی می¬شود: نخست، نشان داده می¬شود که اعتمادسازی تا حدود زیادی ناشی از نیکو داشتن نمایندگان کشورهای دیگر و رعایت ملاحظات، مصونیت¬ها و احترام¬های دیپلماتیک در قبال آنها است. دوم، طبق دیدگاه خواجه نظام¬الملک شناخت تهدید می¬تواند مانع وقوع آن شود و این بدون داشتن جاسوس در پوشش¬های مختلف امکان¬پذیر نیست. سوم، نیروی جنگی باید به گونه¬ای ساماندهی شود که هم روحیه جنگیدن داشته باشد و هم توان آن را. در این شرایط، بدون جنگ می¬توان دفع تهدید کرد.

کلمات کلیدی