این پژوهش دیدگاه اندیشمندان مسلمان در مورد تمدن غرب را بررسی می‌نماید. مسلمانان از قرن هجدهم به بعد با تمدن غرب به عنوان یک واقعیت غیرقابل انکار مواجه شدند. آن‌ها در کنکاش از چیستی غرب، به شیوه‌های گوناگون آن را توصیف کرده و آن را موجودیتی جغرافیایی، سیاسی، تاریخی یا فکری و فرهنگی شمرده‌اند، یا آن را غیرقابل تقلیل به یکی از این ابعاد دانسته و آن را یک تمدن خوانده‌اند. اندیشمندان مسلمان مؤلفه‌های متفاوتی برای تمدن غرب برشمرده‌اند که در پنج دسته می‌گنجند: الف) وجوه علمی و تکنولوژیک، ب) وجوه اقتصادی و بازرگانی، ج) وجوه نهادی، د) وجوه فکری، ه) وجه سلطه‌گرانه و روابط خارجی. استعمار در اشکال گذشته و جدید آن بدترین مؤلفه تمدن غرب نزد مسلمانان به شمار می‌آید و تاریک‌ترین نقطه در روند تعاملات غرب و شرق را تشکیل می‌دهد. بیشتر اندیشمندان مسلمان در عین حال که بهره‌گیری غربیان از اسلام را در شکل‌گیری تمدن جدید غرب بسیار مهم تلقی می‌کند، این تمدن را دارای نقاط ضعف بسیاری می‌دانند. مسلمانان از همان بدو مواجهه با تمدن غرب با پرسش‌هایی در مورد امکان اقتباس از این تمدن و الزامات و لواحق این اقتباس روبرو بوده‌اند. آنان در مواجهه با غرب سه گونه واکنش از خود نشان داده‌اند: تسلیم، انکار و اقتباس. در زمان‌های متأخر این مسئله مطرح بوده است که آیا غرب یک کلیت غیرقابل تجزیه است که یا باید همه آن را پذیرفت یا به طور کلی مردود شمرد. با توجه به سوابق استعماری برخی کشورها و فقدان چنین سابقه‌ای نزد سایر کشورهای غربی این پرسش نیز مطرح بوده است که آیا مجموعه کشورهای غربی یک کلیت غیرقابل تمایز به شمار می‌آیند یا آن که می‌توان میان آن‌ها تمایز قائل شد. امروزه، دویست سال پس از نخستین رویارویی‌های جوامع مسلمان با غرب، باب بحث در مورد چگونگی مواجهه با مظاهر مدرنیته و حتی غرب سیاسی همچنان در میان مسلمانان گشوده است. این مقاله موضوعاتی که مسلمانان از زاویه آن به غرب نگریسته‌اند، و نه غرب بماهو غرب، را بررسی می‌کند.

کلمات کلیدی