اگرچه برخی از نظریه¬پردازانِ اندیشه¬ی سیاسیِ خواجه نظام¬الملک، بر ایرانگرایی محض او اصرار دارند، ولی با استناد به سیاست¬نامه، می¬توان گفت اندیشه¬ی سیاسی خواجه نظام¬الملک، تلفیقی از ایران¬گرایی و اسلام¬گرایی می¬باشد و این اندیشه بیانگر تسامح فکری خواجه در این زمینه می¬باشد. هرچند نمی¬توان بازتاب اندیشه¬ی ایرانشهری و تأثیر مستقیم خواجه از تاج¬نامه¬ها و اندرزنامه¬های ایران باستان را انکار کرد، ولی در جای جای سیاست¬نامه، همسنگ با حکایت¬هایی که خواجه از زبان پادشاهان و بزرگان ایران باستان، برای بیان و تفسیر اندیشه¬ی سیاسی خود دارد، از داستان¬هایی که بُن¬مایه¬های اسلامی دارند نیز سخن به میان می¬آورد. به¬عنوان نمونه، اگر داستان¬هایی راجع به عدل انوشیروان و ملوک عجم بیان می¬کند، از عدل عمر، خلیفه¬¬ی دوم مسلمین و عمر بن عبدالعزیز نیز سخن به میان می¬آورد. اگر از شیوه¬ی برخورد پیامبر و یارانش با قاضیان سخن می¬گوید، در پی آن حکایتی از پادشاهان ایران باستان در روز جشن مهرگان و نوروز بیان می¬کند. سپس در ادامه حکایتی از عُمار بن حمزه بیان می¬کند. همچنین برای نکوهش زنان در اندیشه¬ی سیاسی خود، به کلام بزرگمهر و پیامبر (ص) و دیگر شخصیت¬های ایرانی و اسلامی استناد می¬کند. در این مقاله سعی بر آن است که با استناد به سیاست¬نامه و به روش توصیفی- تحلیلی، به شرح و بسط مطالب فوق پرداخته شود.

کلمات کلیدی