در این مقاله به خصوصیات مدینه فاضله پس از ظهور امام زمان ع پرداخته میشود و به مقایسه آن با سایر مدینه های فاضله توسط اندیشمندان مختلف غربی مانند افلاطون و توماس مور و غیره. تا آن جا که در حافظه تاریخ به یاد مانده است هیچ گاه انسان از اندیشه و رؤیاى بهزیستن فارغ نبوده و همیشه نگاه او براى یافتن آینده اى بهتر و سامان یافته تر دور دستها را نظاره کرده است. رؤیاى مزبور در زندگانى انسان به گونه هاى مختلفى تبلور یافته است و بارزترین نمونه از آن را در اندیشه -مدینه فاضله- مى یابیم. آرمان شهر زمینى که در آن از نابسامانى و دغدغه هاى جوامع موجود اثر و نشانى نباشد. بهشت موعود زمینى علاوه بر بهشت آسمانى رؤیاى همیشگى انسان بوده است و گمان نمى رود که تا پایان تاریخ نیز تغییرى بر آن رود. اما همین اندیشه خود در میان اوراق تاریخ تعیّنات گوناگونى یافته و هر یک از اندیشه وران بزرگ تاریخ تصویرى ویژه از آن بر صفحه ضمیر انسانها نقش کرده اند. گذشته از تصاویر مختلف آنان در این رابطه یک امر در وهله نخست مسلّم مى نماید و آن عظمت و اهمیتى است که این موضوع در مجموعه تفکرات و آرزوهاى بشر داشته و جایگاه ویژه و ممتازى که در نمودار اندیشه وى به خود اختصاص داده است. موضوع مورد بحث در این نوشتار تحریرى است دوباره بر همان داستان پرتأمل منتهى تحریرى از نگاه مذهب و اندیشه هاى دینى. آنچه در این مجال در پى آن هستیم یافتن نسبت و ارتباط مسأله -مهدویت و ظهور امام زمان- با -اندیشه ٌ مدینه فاضله- است. در واقع مى خواهیم بدانیم آیا رؤیاى -آرمان شهر زمینى- در جدول تعالیم مذهب نیز جایگاه و موقعیتى را به خود اختصاص داده است یا خیر؟ آیا تمدن و مدنیتى که پس از ظهور منجى عالم بشریت امام زمان-ع- تشکل مى یابد تعین و تشخّص همان بهشت موعود زمینى است؟ خصوصیات آن مدینه فاضله چیست؟ به طور کلى آرمان مزبور در ظرف اندیشه دینى با شکلهاى دیگر آن در آیینه افکار غیر دینى چه نسبت چه وجوه اشتراک و یا اختلافى دارد؟ و آیا با اقتباس از آن خصوصیات مى توان در ترسیم الگوى توسعه اسلامى که نیاز و عطش امروزین جامعه ماست برنامه اى هر چند ناقص فراهم آورد؟ براى پاسخ به پرسشهاى یاد شده ناچاریم که نخست تصویرى دقیق از اندیشه -مدینه فاضله- در قراءتهاى مختلف آن داشته باشیم. به همین منظور به تورق تاریخ اندیشه انسانى پرداختیم تا تعیّنات مختلف این اندیشه را بازیابیم. در این میان به طور کلى با دو رویکرد کاملاً مختلف نسبت به موضوعِ یاد شده برخورد مى کنیم رویکرد عصر جدید و رویکرد عصر قدیم. با پى گیرى مشخصات دو شیوه تفکّر یاد شده تا مرزهاى بحث -توسعه و دیندارى- سیر کرده ایم تا از آن رهگذر در پرتو آموزه هاى دینى -که در خصوص مسأله ظهور وارد شده است- برداشتى صحیح نسبت به پرسشهاى طرح شده بیابیم و به طور کلى مواضع مذهب را به عنوان یک امر آسمانى در برابر یک آرمان زمینى; یعنى اندیشه مدینه فاضله بازیابیم و در همین مجال درآمدى نیز بر بحث -الگوى توسعه اسلامى- داشته باشیم. مدینه فاضله در دو نگاه: در بررسى موضوع مورد نظر نخست به بررسى دو رویکرد مختلف در تفسیر و تعیین مدینه فاضله مى پردازیم. یک رویکرد مربوط به تفکر قدیم و دومین رویکرد مربوط به عصر جدید است. معیار ما در تقسیم به قدیم و جدید مقطع زمانى دوره رنسانس است. علت این امر در قسمتهاى آینده روشن خواهد شد. آن گونه که صفحات بلند تاریخ مى نماید و صاحب نظران نیز بر آن مهر تأیید مى نهند رنسانس نقطه عطفى در دفتر تاریخ اروپا محسوب مى گردد. دوره اى که قالبها و چهارچوبهاى تفکّر و اندیشه قدیم به تدریج فرو مى ریزد و تولد اندیشه هاى نوین پدید آمدنِ انسان و تمدن جدیدى را نوید مى دهد. در این دوره بسیارى از معادلات فکرى گذشته تغییر مى کند و عرصه هاى مختلف اندیشه دستخوش دگرگونى و جابه جاییهاى بسیار مى گردد. فلسفه ادبیات هنر سیاست علوم تجربى و انسانى و به طور کلى تمامى اتاقها و پستوهاى اندیشه بشر مشمول یک خانه تکانى عظیم مى گردد. دیدگاههاى انسان غربى نسبت به جهان انسان هستى خدا و کلیه فرضهایى که در نمایشنامه زندگى او نقشهاى اصلى را برعهده دارند تغییر مى یابد و بر این پایه کلیه لوازم آن اندیشه ها نیز راه دگرگونى در پیش مى گیرند. اروپاى قرن بیستم که ما امروز مشاهده مى کنیم در واقع فرزند رشد یافته آن تولد دوباره است و براى دستیابى به شناسه ها و نمایه هاى آن باید صفحات تاریخیِ آن دوران را تورق کرد. در ارتباط با تفاوت میان نگرشهاى پیش از رنسانس و پس از آن سخنان بسیارى گفته شده که در تبیین موضوعِ این نوشتار یادآورى همه آن موارد لازم و ضرورى به نظر نمى رسد. در این مجال تنها به پاره اى از آن موارد مى پردازیم که راهگشاى ما در بحث مورد نظرماست.

کلمات کلیدی