چکیده مقدمه تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نقشی کلیدی در درک تغییرات مکانی در بهره وری مزارع کشاورزی دارد -25-. تغییرات عملکرد تحت تأثیر عوامل مهمی همچون تغییرات مکانی بافت، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، فراهمی عناصر غذایی خاک و مدیریت زراعی می باشد -49-. تغییرات مکانی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک به طور مستقیم بر رشد و عملکرد گیاه زراعی مؤثر می باشد -18 و 43-. از این رو، درک تغییرات مکانی خصوصیات خاک در بوم نظام-های زراعی برای بهینه سازی نهاده های کشاورزی و عملکرد ضروری می باشد که این تغییرات به طور معنی داری در بهره وری خاک در بوم نظام های زراعی تاثیر دارد -18و 34-. بنابراین، اهداف این مطالعه شامل -1- ارزیابی اثر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر شاخص های عملکرد گندم آبی و -2- تعیین همبستگی بین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عملکرد این گیاه بودند. مواد و روش ها نمونه برداری به روش تصادفی- سیستماتیک از 50 مزرعه در استان خراسان رضوی در سال های 1396 و 1397 انجام شد. خصوصیات مورد مطالعه شامل بافت، ماده آلی، نیتروژن کل، پتاسیم قابل دسترس، فسفر قابل دسترس، اسیدیته و نسبت کربن به نیتروژن خاک و عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن 1000 دانه و شاخص برداشت گندم بودند. به منظور تعیین رابطه بین پارامترهای خاک -متغیرهای مستقل- و شاخص های عملکرد گندم -متغیرهای وابسته- از رگرسیون چندگانه استفاده شد و برای شناسایی تأثیرگذارترین عوامل از بین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر خصوصیات عملکرد، آنالیز رگرسیون گام به گام انجام گردید. نتایج و بحث نتایج نشان داد که میانگین عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت گندم آبی به ترتیب برابر با 27/3816 کیلوگرم بر هکتار، 07/11079 کیلوگرم بر هکتار، 91/341 سنبله در متر مربع، 96/37 دانه در سنبله، 19/38 گرم و 72/35 درصد بدست آمد. بیشترین و کمترین ضریب تغییرات به ترتیب برای تعداد سنبله در متر مربع -78/0- و عملکرد بیولوژیکی -13/0- محاسبه شد. اثر بافت های مختلف خاک بر خصوصیات شیمیایی خاک و عملکرد گندم معنی دار -05/0≥p- بود. بالاترین میزان ماده آلی، نیتروژن کل، پتاسیم قابل دسترس و اسیدیته برای بافت رسی شنی به ترتیب برابر با 41/2 درصد، 31/0 درصد، 199 پی پی ام، 05/0 پی پی ام و 56/7 بدست آمد. بالاترین عملکرد دانه براب بافت رسی -با 83/4313 کیلوگرم بر هکتار- بیشترین عملکرد بیولوژیکی برای بافت لومی رسی سیلت -با 86/11924 کیلوگرم بر هکتار- حاصل گردید. بالاترین ضریب همبستگی برای درصد ماده آلی با وزن هزار دانه -**935/0r=- بدست آمد. مهمترین خصوصیات شیمیایی خاک موثر بر عملکرد دانه بر اساس آنالیز رگرسیون گام به ترتیب رتبه شامل درصد ماده آلی و فسفر قابل دسترس بودند. نتیجه گیری پایداری دراز مدت بوم نظام های زراعی به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و به ویژه حاصلخیزی آن وابسته می باشد. مدیریت ضعیف خاک باعث تخریب خاک و کاهش عملکرد گیاه زراعی می شود. نتایج این مطالعه پیشنهاد می کند که از رهیافت های مدیریت زراعی برای حفظ پایداری خاک و عملکرد بهره گیری شود.

کلمات کلیدی