پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد ساختاریِ دانشِ معناشناسی در سطح مطالعات درون‌متنی، مفهوم عِصیان در قرآن کریم را بررسی کرده است. بدین منظور، نخست با مروری بر کتب لغت و کاربست‏های ریشه -عَصَیَ- در قرآن و سنت تفسیری موجود، تصویری اجمالی از جایگاه این مفهوم در بین لغت شناسان و مفسران ارائه‌شده است. سپس با تحلیل واژگان هم‌نشین و جانشین -عِصیان- به شناسایی مؤلفه‌های بنیادین این مفهوم قرآنی پرداخته‌شده که نتایج حاصل از این تحلیل، عِصیان را امری تشکیکی و ذومراتب می‏داند که به‌نوعی جدایی و خروج ناپسند از طاعت مافوقِ رحمان و پرورش‌دهنده اطلاق می‎شود و در صورت دلالت بر گناه، همراه تکذیب و انکارِ حقانیت نعمت‌ها و وعده‌ها در عین اعتقاد و یقین به صحت آن‌ها می‎آید. به دنبالِ آن در باب عِصیان منسوب به حضرت آدم -ع- روشن ساخته‏ایم که این عِصیان به معنای نوعی خِلاف و خروج است که درنتیجه‌ی وسوسه‌های شیطانی‌ای رخ‌داده که حامل وعده‌هایی مشابه با وعده‌های الهی بود و مانند شیطان، کافران و فرعون از روی انکار و تکذیب نعمت‎های پروردگار نبود. علت وقوع آن نیز تنها خلطی بود که برای آدم -ع- پیش ‌آمد. به همین دلیل پس از پی بردن به خروجِ رخ‌داده، به‌سرعت توبه کرد؛ اما دیگرانی چون شیطان، فرعون، کافران و منافقان باوجود وقوف بر کجی راه و روششان توبه نکرده و بر مسیر ضلالتی که در پیش‌گرفته بودند، پافشاری کردند.

کلمات کلیدی