یکی از مهم ترین مباحث قرآنی در حوزة رفتارشناسی و جامعه شناسی، تحلیل و بررسی استکبار در ابعاد و سطوح مختلف آن است. عنایت قرآن کریم به استکبارستیزی و نهادینه کردن این فرهنگ در افراد و جوامع و وجود مستکبران در همة اعصار، باعث شده آیاتی چند از قرآن به بیان ویژگی‌ها و صفات اخلاقی- رفتاری آنان اختصاص یابد. اهمیت این موضوع تا جایی است که شناخت پدیدة استکبار در هر عصر و زمانی، از لوازم بصیرت دینی و از اهم موضوعات اجتماعی تلقی می‌شود. در این جستار، تلاش شده تا با ارائة تعریفی جامع و تحلیلی دقیق از ماهیت استکبار و بررسی حوزة معنایی این واژه، به تحلیل و ریشه یابی انواع و اقسام آن و استخراج عوامل، ریشه ها و آثار این پدیده پرداخته شود. این پژوهش به شیوة تحلیل متن به بررسی آیات مربوطه در حوزة استکبار پرداخته است. با بررسی واژة استکبار در کنار واژگان هم نشین و مترادف آن، به زمینه ها، عوامل و آثار این پدیدة شوم اجتماعی اشاره نموده و نتیجه می‌شود که استکبار عبادی، ریشه و علت سایر اقسام استکبار می‌باشد. اشرافیت، قدرت نظامی و اقتصادی، بی نیازی از خداوند و نادیده انگاری قدرت الهی، از مهم ترین عوامل شکل گیری استکبار به شمار می آید. همچنین تقویت روحیة قیام و ظلم ستیزی و خودباوری و توجه به ارزش‌های الهی و خروج از خود محوری و هوای نفس، از جمله راهکارهای قرآن برای مقاله با این صفت مذموم اچتماعی است.

کلمات کلیدی