منازعه داخلی سوریه یکی از عمیق ترین و و مخرب ترین منازعات داخلی طی سده بیست و یکم بوده است. این منازعه که در پی تحولات موسوم به «بهار عربی» شروع شد، صحنه درگیری میان نیروهای مسلح سوریه، ائتلاف گروه های شورشی عمدتاً سنی مذهب با محوریت «ارتش آزاد سوریه»، «نیروهای دموکراتیک سوریه» متشکل از کردها، گروه های جهادگرای سلفی نظیر جبهه االنصره و ...، داعش، و سرانجام نیروهای وابسته به برخی کشورها نظیر امریکا، روسیه، ایران و ... بوده است. عمق و گستره این منازعه باعث شده است که پژوهشگران مختلف آثار نسبتاً قابل توجهی در این زمینه در مجلات معتبر بین المللی نظیر علم مدیریت منازعه و صلح (Conflict Management and Peace Science)، همکاری و منازعه (Cooperation and Conflict)، مجله حل و فصل منازعه (Journal of Conflict Resolution)، مجله پژوهش های صلح (Journal of Peace Research) و گفتگوی امنیتی (Security Dialogue) به چاپ برسانند. اما یکی از مسائلی که در اغلب این آثار مغفول واقع شده، نقش سه کشور روسیه، ترکیه و ایران در روند مدیریت منازعه داخلی سوریه است. نقش سه کشور مذکور از این منظر حائز توجه است که همگی در بسیاری از گزارش های خبری و مقالات علمی به عنوان یکی از طرف های منازعه مورد بررسی قرار گرفته اند، اما کشورهای مذکور در مذاکرات سه جانبه خود طی سال های اخیر خواه در سطح سران و خواه در سطح وزرا و مشاوران به توافقات مهمی نظیر تشکیل «مناطق کاهش تنش» (De-Escalation Zones)، آتش بس های مقطعی و ... رسیدند که تأثیر قابل توجهی در مدیریت منازعه داخلی سوریه داشته است. بنابراین، هدف اصلی مقاله حاضر این است که نقش عملی گروه سه جانبه روسیه، ترکیه و ایران در مدیریت منازعه داخلی سوریه بررسی شود. برای این منظور از دیدگاه مالی ام. ملین (Molly M. Melin) راجع به راهبردهای طرف ثالث در مدیریت منازعه استفاده می شود. طبق دیدگاه وی، طرف ثالث در روند مدیریت منازعه می تواند از چهار راهبرد شفاهی (شامل درخواست برای آتش بس، مذاکره و خروج نیروهای نظامی، یا پیشنهاد میانجیگری برای مذاکره طرفین منازعه)، دیپلماتیک (شامل میانجیگری، مشاوره، حقیقت یابی، و تشکیل کمیته تحقیق)، اقتصادی (شامل محدودیت های مالی یا تجاری)، و عملیات های حفظ صلح (نظیر تعیین بازرس نظامی، صلح سازی، عملیات-های پیشگیرانه، حمایت های بشردوستانه و ...) استفاده کند. اصل مهم از نظر ایشان در توفیق مدیریت منازعه، مداومت و پیگیری طرف ثالث در کاربست راهبردها و تاکتیک های خود است. در مقاله حاضر با توجه به چهار راهبرد مذکور و تاکتیک های ذیل آن ها (که در داخل پرانتز به آنها اشاره شده)، رویه گروه سه جانبه روسیه، ایران و ترکیه با روش مقایسه ای- تبیینی مورد بررسی قرار می گیرد.

کلمات کلیدی