سخنان ملاصدرا و ابن‌عربی یا برخاسته از بهر‌ۀ مشترک ایشان از آیات و روایات به‌عنوان منبع مشترک است یا بر مبنای اعتقاد ملاصدرا به اصالت وجود است که مساوق با وحدت وجود ابن‌عربی است. ملاصدرا این عقیده را با نظریۀ تشکیک و حرکت جوهری و ابن‌عربی با نظریۀ تجدد امثال و تجلی وجود ظلی و فرامنطقی‌بودن برخی ادراکات حضوری در بحث عالم خیال مطرح می‌کند؛ درنتیجه، هر دو در وجود عالم خیال، ویژگی‌ها و اقسام و مراتب آن، اثر و اهمیت آن در دو قوس نزول و صعود و نقش آن در معرفت‌شناسی یا وجودشناسی و فرجام‌شناسی هم‌رأی‌اند. همچنین به تبیین تجرد خیال، انتقال خلایق از این قوه به عالم دیگر، تبیین مراحل مرگ، نفخ صور و قبر پرداخته است؛ نیز استکمال نفس برای نفوسِ به فعلیت نرسیده، به‌صورت فردی در مقام خیال و برای نفوسِ به فعلیت رسیده، به‌صورت بقاء در مقام عقلانی است که با قیومیت واحد تعالی توضیح داده است. ایشان به اهمیت نقش خیال در دو قوس نزول و صعود و خزانۀ محسوسات قائل‌اند و می‌گویند خیال در قوس نزول با تجسد روح اعظم الهی و ارواح، موجب ظهور عالم معانی در عالم جسمانی و تجلی و ظهور حق تعالی در کاینات و درنتیجه، خزانۀ محسوسات می‌شود و از همین‌جاست که دنیای محسوس قائم به ذات نیست و جلوه‌ها و آیاتِ حقیقتی متعالی است که به گونه‌ای نمادین به آن حقایق اشاره می‌کند و اما در قوس صعود، خیال با ظهور حق در منامات و مکاشفات و استمداد از وحی الهی در عالم، زمینۀ صعود اجساد از عالم سایه‌ها به عالم نور محض را با مرگ اختیاری یا احتضاری و مرگ طبیعی یا ناگهانی فراهم می‌کند.

کلمات کلیدی