بی گمان علم و فناوری، می تواند نقش به سزایی در احیاء و ارتقای بهره وری موقوفات داشته باشد؛ چنانکه دانشیان رشته های کشاورزی، علوم پایه و مهندسی با تصحیح روش های کشت و کار، می توانند بهره وری و به تبع آن « محدودیت های فقهی » را به صورت چشمگیری افزایش دهند؛ دانش فقه نیز پتانسیل برداشتن را دارند؛ محدودیتهایی که به اذعان پژوهشگران، یکی از مهم ترین دلایل اصلی « محدودیت های قانونی » رکود و توسعه نیافتن وقف در ایران به شمار می آید. در این نوشتار به دو مورد از کارکردهای دانش فقه به عنوان یکی از راهکارهای « وقف پول » در احیاء و ارتقای بهره وری موقوفات اشاره می شود. ابتدا بحث به عنوان یکی از « تبدیل و فروش مال وقفی » ایجاد یا احیای اموال وقفی سابق بیان می شود؛ سپس بحث راهکارهای احیاء و ارتقای بهره وری موقوفاتی که امروزه کارایی سابق را ندارند، مطرح می گردد که بنا به گفته سید مرتضی، اجازه فروش یا تبدیل مال وقفی از اختصاصات فقه امامیه بوده است. در صورتی که از لحاظ فقهی، این دو مسئله مورد پذیرش مراجع عظام تقلید قرار گیرد و بر اساس آن مجوز تبدیل و فروش برخی از اموال وقفی که شرایط تبدیل و فروش را دارند، صادر گردد، می توان بسیاری از موقوفاتی که امروزه ارزش گذشته خود را از دست داده اند یا اموال وقفی ای که هزینه های جاریش بسیار بالاست، را علم و » فروخت و با وقف کردن پول حاصل از فروش آنها، زمینه به کارگیری پولهای وقفی در عرصه را فراهم کرد. البته لازم است اندیشه ای برای تنزل ارزش مالی پولها کرد و آنها را به ارزهای بین « فناوری المللی تبدیل کرد و آن ارزها را وقف کرد. برای نمونه مطابق نظر برخی مانند شیخ مفید، یکی از موراد با توجه به این فتوا، اموال « فروش وقف برای موقوف علیهم نافع تر باشد » جواز مال وقفی جایی است که وقفی ای که برای پیشرفت در زمینه های علمی و پژوهشی وقف شده اند اما درآمدشان بسیار کم است یا هزینه های نگهداری از آنها به مقداری زیاد است که عواید کمتری به موقوف علیهم (که پیشرفت علم و -1 دکتری فقه و حقوق اسلامی -2 هیأت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد چکیده مقالات نخستین همایش ملی وقف و علم و فناوری 9 اسفندماه 1396 71 فناوری است) می رسد، را می توان فروخت و درآمد حاصل از فروش آن (که اسکناس است ) را پس از تبدیل به ارز بین المللی، در همان زمینه ای که مد نظر واقف بوده است، وقف کرد و نیازی به تهیه کالا و وقف کالای جدید نباشد. با این کار، اموال وقفی ای که از کارآمدی و درامدزایی خارج شده اند یا احتمال زیاد دارد که خارج شوند، با تبدیل به اسکناس و ارز شدن، از رکود و بی حاصلی خارج می شود و چرخ های علم و فناوری را با شتاب بیشتر، به گردش در می آورد. در ضمن تبدیل شدن اموال وقفی به پول و ارز، باعث می شود این اموال و داراییها ساده تر و راحت تر در خدمت علم وفناوری قرار گیرد؛ در واقع به جای آنکه هزینه، وقت و انرژی زیادی برای تولید و ارایه خدمات از طریق مال وقفی و کسب درآمد از آن صورت گیرد و پس از کسر هزینه های جاری مربوط به نگهداری و تعمیر مال وقفی، بخشی از درآمد حاصل شده را به علم و فناوری، اختصاص داد، با تبدیل کردن آن به ارزهای بین المللی، می توان در ایجاد سرمایه و منابع برای تحقق اهداف از پیش تعیین شده در عرصه علم و فناوری، راحت تر از گذشته سرمایه گذاری کرد و از هزینه های جاری، کاست و از این رهگذر مشکل تامین مالی مربوط به پروژه های علم و فناوری را جبران کرد و شتاب بیشتری به پیشرفت آنها دارد. لازم به یاد است، این تحقیق به روش تحلیلی توصیفی است که برای تدوین آن، از منابع کتابخانه ای و دیجیتال بهره برده ایم.

کلمات کلیدی