حس گرایی(sensualisme) وتجربه گرایی empiricism در مقابل عقل گرایی Rationalismعبارت است از قول به این که تمام دانش و معرفت ما ناشی از حس است ومعقول چیزی جز برآیند حاصل ازمحسوس نیست ، وادراک حقیقی ومعتبرمنحصر در ادراک حسی وتجربی است. حس گرایان تنها چیزهایی را می پذیرند که یا خود آنها را حس کرده باشیم(چه به حس ظاهر و چه به حس باطن) و یا آثار و خواص آنها را حس کرده باشند. در غیر این دو صورت باوری به آن ندارند از اپیکور نقل شده که گفت «چیزی در عقل نیست مگر اینکه قبلاً در حس بوده است» از جان‎لاک، ‎بارکلی و دیوید ‎هیوم به عنوان برجسته ترین تجربه‎گرایان مغرب زمین یادشده است. گرچه جان‎لاک John Locke) و بارکلی George Berkeley بر خلاف دیویدهیوم David Hume) ، واجد برخی از ویژگی‎های مهم عقل‎گرایی هستند و نمی‎توان آنان را تجربه‎گرای صرف دانست. تجربه گرایی وحس گرایی ابن تیمیه از نوع تجربه گرایی اعتدالی لاک وبارکلی است نه هیومی تجربه گرایی جان لاکی به دین وباوره های دینی وفا دار است. ابن تیمیه درآثار خود حس را تنها راه شناخت واقع خارجی می داند وی برای قیاس برهانی اعتباری قائل نیست ومعتقد است قضاوت عقل برپایه حس است و نخست چیزی با حس باطن یا ظاهر باید احساس شود تا عقل بتواند با تمثیل و تشبیه معنای عامی را دریابد.وی توانایی عقل را درادراک کلیات را می پذیرد ولی بر این باور است که کارعقل فهم کلی از راه تجرید جزئیاتی است که از طریق حس اصطیاد شده است ،براین اساس وی وجودمجردات را انکار می کند و باور به عدم ارتباط عالم برزخ و دنیا دارد واز این رو خواندن اموات و به زیارت رفتن آن ها و طلب حاجت کردن از آن ها بی فایده وشرک خوانده است ابن تیمیه در آثار خود در باره اوصاف الهی از نظریه تجسیم دفاع نموده وبر این باور است که خدا جسم است واوصاف تشبیهی اودر قران وروایات به همان معنای ظاهری آن که مستلزم جسمانیت خدا است می باشد وبر این اساس نزول انسانوار خداوند از آسمان به زمین ورویت پذیری او را مطرح کرد .وآبشخوراین دیدگاه را می توان دراین امورکند وکاو نمود 1. جمودبر نقل ونفی تاویل ومجاز: رجوع به نقل یکی از روش های فهم دین است و مقبول نزد مذاهب اسلامی ولی ابن تیمیه با مشی ظاهرگرایی تندروانه از هرگونه تاویل در فهم متون قران وروایات اجتناب ورزید ووجود مجاز در قران را نفی نمود وتبعیت عقل از نقل را دنبال نمود وبرآیند این جمود بر نقل ،غلطیدن در دام تشبیه وتجسیم ونگاه انسانواری به خداوند بود 2.باور به تجربه گرایی وحس گرایی درقلمرومعرفت شناسی بلکه به احتمال می توان ریشه ظاهرگرایی افراطی او را می توان در حس گرایی جستجو کرد. 3.گرچه منطقا حس گرایی جایی را برای اعتقاد به آموزه های متافیزیکی نمی گذارد ولی تعلق خاطر وی به دین باعث شد که ازخدا تفسیر جسمانی نماید تا بتواند بین هر دو باور خود جمع نماید. انتقادات گوناگونی برنظریه حس گرایی وتجسیم خدا وارد است که شماری از آنها درجستارتفصیلی آمده است.

کلمات کلیدی