انقلاب اسلامی ایران و ائتلاف گسترده طبقاتی که منجر به سقوط سلطنت در ایران شد، یکی از رخدادهای مهم ربع پایانی قرن بیستم میلادی محسوب میشود. این ائتلاف نوعی بیهنجاری و سردرگمی را برای بسیاری از نظریههای موجود انقلاب به وجود آورد. پاسخی نوین به چرایی تشکیل ائتلاف طبقاتی و سقوط سلطنت در ایران با التزام به الگوی جامعه شبکهای جوئل میگدال و نظریه جامعه تودهوار مسئله پژوهش حاضر را تشکیل میدهد. ایران پس از انقلاب مشروطه و در عصر پهلوی شد. ویژگی اصلی دولت مطلقه پهلوی، انباشت منابع و « دولت مطلقه » وارد دوران تمرکز ابزارهای قدرت بود و این فرآیند مانع عمدهای بر سر راه گسترش ١ دانشجوی دکترای علوم سیاسی (گرایش مسائل ایران) دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.(نویسنده مسئول) reza.sarhaddighahri@mail.um.ac.ir manshadi@um.ac.ir، ٢ دانشیار گروه علوم سیاسی ، دانشگاه فردوسی، مشھد، ایران 98/2/ 97 تاریخ پذیرش: 10 /12/ تاریخ دریافت: 1 Copyright © 2010, IHCS (Institute for Humanities and Cultural Studies). This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 International, which permits others to download this work, share it with others and Adapt the material for any purpose 2 تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال هشتم، شمارة دوم، پاییز و زمستان 1397 تواناییهای جامعه ایجاد کرد. سؤال مقاله حاضر این است که چه نسبتی میان سیاستهای رژیم پهلوی (اول و دوم) در قبال جامعه شبکهای پیشاپهلوی و بسیج سیاسی منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایران وجود دارد؟ یافتههای مقاله حاضر با استفاده از یک الگوی نظری معطوف به تحلیل تجربی و با تأکید بر رابطهی بازتابی دولت - جامعه نشان میدهد که برنامههای نوسازی شاهان پهلوی، اتخاذ سیاست - های سرکوبگرانه و تضعیف جایگاه روحانیت، تجار و بازاریان سنتی، عشایر و دهقانان و مالکان زمیندار بهعنوان بازیگران عمده جامعه شبکهای، زمینهساز تحول در صورتبندی اجتماعی از جامعه شبکهای به جامعه تودهای شد. در چنین شرایطی تلاش نیروهای سیاسی برای گذار از جامعه تودهای آغاز شد که در نهایت بسیج طبقات مختلف در انقلاب اسلامی ایران تحت ایدئولوژی اسلامگرایانه رخ داد. این پژوهش به شیوه توصیفی - تحلیلی، با استفاده از منابع کتابخانهای و آرشیوی سامانیافته است.

کلمات کلیدی