مرزهای بین المللی به دلیل مشخص کردن حدود قلمرو سرزمینی و محدوده حاکمیت دو نظام سیاسی متفاوت همواره از مهمترین پدیده های سیاسی-فضایی محسوب می شوند. یکی از مباحث مهم در مورد مرزهای بین المللی، اختلافات مرزی است که در بیشتر مناطق جهان به اشکال مختلف قابل مشاهده است و تاثیر زیادی برنوع و سطح روابط کشورها نیز دارد به طوریکه روابط دو کشور ممکن است بر سر یک اختلاف مرزی کوچک تیره شده و حتی به جنگ های خونین نیز ختم شود. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که به تشکیل 5 جمهوری مستقل انجامید مسائلی را در ارتباط با امنیت ملی کشورها و چالش های مرزی پیش روی جوامع استقلال یافته قرار داد. سوالی که مطرح می-شود این است که چه عواملی باعث شده اند برخی اختلافات مرزی برجسته تر از سایر اختلافات باشند؟ مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی در منطقه آسیای مرکزی به انجام رسیده است. ضمن استخراج عوامل موثر بر اهمیت اختلافات مرزی در مرزهای آسیای مرکزی با استفاده از تکنیک مدلسازی ساو وزن این شاخص ها را بدست آورده و آنها را سطح بندی کند. نتایج تحقیق حاضر که برگرفته از داده های کتابخانه ای و میدانی است نشان دهنده آن است که 16 عامل نظیر اختلافات ارضی، مسائل مرزی (عدم تحدید حدود، مبهم بودن و ...)، موقعیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی منطقه مرزی، منابع مشترک مرزی، عملکرد مرز، سیاست های امنیتی و دفاعی متفاوت و گاه متعارض، سن مرزها، تکامل مرز و .... بر اختلافات مرزی منطقه تاثیرگذار است. در میان این 16 عامل مسائل مرزی، اختلافات ارضی و منابع مشترک مرزی بیشترین وزن را به خود اختصاص داده است و عوامل سن مرز، تکامل مرز، موقعیت برجسته ژئواستراتژیکی، عملکرد مرزها و ... کمترین وزن را به خود اختصاص داده است. با توجه به وزن عوامل موثر بر اختلافات مرزی می توان آنها را در قالب سه سطح تقسیم بندی کرد. براین اساس، برای اینکه بتوان اختلافات مرزی و چالش های ناشی از آن را در طول مرزهای آسیای مرکزی بین همسایگان تا حد امکان کاهش داد و مرزها را جهت دستیابی به امنیت ملی و منافع ملی خوب کنترل و مدیریت کرد، باید عوامل موثر بر اختلافات مرزی به همراه سطح بندی آنها به صورت کامل در نظر گرفته شود.

کلمات کلیدی