تلاش در مسیر اجرای کنترل بیولوژیک در ایران در عصر نوین به اقدامات افشار در سال‌های نخستین سده اخیر برمی‌گردد. از آن پس می‌توان دو دوره برای این فعالیت ها قائل شد. دوره اول که شامل تلاش‌های دو دهه‌ی 20 و 30 قرن حاضر شمسی با رویکرد کاربرد زنبورهای پارازیتویید فعال روی سن گندم در مناطق مرکزی فلات ایران می‌شود و دوره دوم از آغازین سال‌های دهه ۶۰ با توسعه آموزش‌ها و پژوهش‌های تخصصی‌تر کنترل بیولوژیک در دانشگاه‌ها، ایجاد بخش مجزای تحقیقات کنترل بیولوژیک در موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور و توسعه انسکتاریوم‌ها در استان‌های مختلف همراه بود. فراز ‌و فرود فعالیت‌های مذکور توام با موفقیت‌ها و ناکامی‌هایی بوده که واکاوی چرایی آن به توسعه احتمالی این هدف در آینده کمک خواهد نمود. نوشتار جاری به بیمارگرهای آفات تاکید دارد که در قالب برنامه‌های کنترل بیولوژیک، از آن به عنوان کنترل میکروبی هم یاد می‌شود. تاثیر اختصاصی و ایمن این عوامل و نیز کارایی آنها روی برخی آفات کلیدی، از مزیت های این گروه محسوب می شود. در حال حاضر، لیستی از ترکیبات آفت کش میکروبی که امکان کاربرد دارند موجود است. از بین گروه‌های پنج گانه بیمارگرهای آفات، باکتری‌ها نقشی گسترده داشته و همچون بسیاری از نقاط دنیا در ایران نیز Bacillus thuringiensis subsp. kurstaki بیش‌ترین سطح و مقدار کاربرد را دارد و بعد از آن، زیرگونه B. thuringiensis subsp. isralensis قرار دارد. از قارچ‌‌ها نیز گونه‌هایBeauveria bassiana و Lecanicillium muscarium ، چند نمونه فراورده قابل استفاده دارند. نماتودهای بیمارگر حشرات نیز در چند سال اخیر بیشتر مورد توجه بوده و از بین شش گونه ای که تاکنون وجود آنها در کشور محرز شده، چند فراورده مبتنی بر Steinernema feltiae ، Heterorhabditis bacteriophora و Steinernema.carpocapsae در سطح تحقیقاتی و ارزیابی اولیه در دست بررسی هستند. در بین ویروس‌های بیمارگر حشرات نیز عمده بررسی‌ها در سال‌های اخیر روی ویروس کرم سیب Betabaculovirus cydia pomonella granulovirus ، انجام شده است. امروزه دو شرکت در کار تولید و فراوری آفت کشهای میکروبی هستند و دو مجوز نیز در دست بررسی است. با این اطلاعات، مرور پیشرفت‌ها در مسیر کاربرد عوامل کنترل میکروبی و چالش‌های فراروی این توسعه، خط سیر نوشتار جاری است که مورد بحث قرار گرفته و راهکارهای احتمالی در ارتقا آن ارایه خواهد شد. روشن است که با لحاظ نیازهای روزافزون جامعه ، هم گام با استانداردهای جهانی، اصلاح و ارتقا و به روزکردن سازوکارهای مترتب با قوانین مربوط به ارایه مجوز تولید و ثبت و تسهیل مسیرهای مربوط به تولیدکنندگان عوامل، ضرورتی دوچندان دارد.

کلمات کلیدی