در سده‌های نخستین پس از اسلام، سیاست نفی زبان غیر عربی، با توجیهات فقهی، عملاً به مستعرب شدن ملل غیرعرب مسلمان ختم شد. در این میان مستثنی شدن ایرانی‌ها، مرهون رسمیت یافتن زبان فارسی دری در سده‌های سوم و چهارم و افزوده شدن آن به خط سیر محتوم به شکست تقابل عربی و فارسی میانه بود. زبان فارسی دری، اگر چه جنبة دیوانی خود را با یعقوب لیث آغاز کرد، ولی مشروعیت دینی، تثبیت و آغاز مسیر هزار سالة ادبیات فارسی، بی‌تردید مرهون سیاست‌های داهیانه و کوشش سامانیان بود. این جستار نشان می‌دهد، سامانیان چگونه، با یاری فقه حنفی، بین اسلام و فارسی پیوند ایجاد کردند و پس از کسب مشروعیت دینی برای این زبان، با گسترش زبان فارسی و ایجاد نهضتی برای تالیف و ترجمة آثار بدان زبان و به ویژه آغاز جریان شاهنامه‌نویسی، زمینة ملی گسترش و حفظ این زبان، و به واسطة آن، هویت ایرانی را باعث شدند.

کلمات کلیدی