هدف پژوهش حاضر بررسی فرآیند شکل گیری کارآفرینی در چهارچوب مفهومی بوردیو است. این بدان معنا است که فضای اجتماعی کارآفرینی به مثابه میدان اجتماعی چه عناصری دارد و چه کالاهای ارزشمندی در آن عرضه می‏گردد؟ ریختارها شناسایی شود و نشان دهیم چه افرادی با چه ویژگی های شخصیتی و خانوادگی کارآفرین شده اند؟ چه ارزش‏ها و قواعد رفتاری‏ در آن فضای اجتماعی وجود دارد؟ و مهمترین استراتژی‏های بازیگران برای دستیابی به کالاهای ارزشمند میدان با توجه به محدودیت‏ها و امکانات موجود چیست؟ پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده از راهبرد نظریه زمینه ای، مدل پارادایمی کارآفرینی را در جامعه هدف خود ترسیم نماید. از آنجا که نظریه زمینه ای به بررسی و بازسازی معنایی پدیده ها از دید مشارکت کنندگان و افراد درگیر در پدیده می پردازد و از سطح توصیف صرف گذشته و به تحلیل بر مبنای اصول کد گذاری نظری می پردازد، از سایر روش های تحقیق کیفی پخته تر است. جامعه هدف کلیه کارآفرینانی بودند که به عنوان شرکت های دانش بنیان در بنیاد نخبگان به ثبت رسیده اند. تعداد شرکت های دانش بنیان، 53 مورد در خراسان رضوی می باشد، شیوه‌ نمونه‌ گیری نظری و تعداد کارآفرینان نمونه 19 نفر بودند. برای جمع‌آوری داده‌ها از تکنیک مصاحبه‌ عمیق استفاده ‌شد؛ داده ها به شیوه کدگذاری باز، محوری، گزینشی و با استفاده از نرم افزار MAXQDA 10 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در نهایت مقوله مرکزی بدست آمده در این پژوهش، کارآفرینی سیال است. برای رسیدن به قابلیت اعتبار، قابلیت انتقال و تاییدپذیری پژوهش اهداف زیر پیاده شد: - استفاده و انتخاب پاسخگویانی که داوطلبانه و صادقانه حاضر به مصاحبه با محقق شدند. - جمع آوری غنی داده ها و پرداختن به ابعاد مختلف مصاحبه توسط محقق - بازخوانی و کدگذاری دوباره داده ها و تطابق کدگذاری در دو مرحله - استفاده از نمادهای صحیح و نظر افراد صاحبنظر در مراحل کدگذاری نمونه مورد بررسی 19 کارآفرین، که شامل 16 مرد و 3 نفر زن بودند. سن کارآفرینان مورد مطالعه بین 31 تا 65 سال بود. شغل مادر 15 نفر از مصاحبه شونده ها، خانه دار و بقیه معلم بود. شغل پدر 3 نفر از کارآفرینان، کشاورز، 9 نفر شغل آزاد، و 7 نفر کارمند بود. تعداد فرزندان در خانواده پدری کارآفرینان بین 2 تا 9 فرزند بود. تحصیلات مصاحبه شوندگان از دیپلم تا دکتری بود. 4 نفر از کارآفرینان در رشته مدیریت 1 نفر در رشته حقوق و 13 نفر از کارآفرینان در رشته های فنی- مهندسی تحصیل کرده اند. تعداد افراد شاغل در هر یک از شرکت های دانش بنیان بین 7 تا 500 نفر است. نتایج پژوهش به شرح ذیل است: کارآفرین درخانواده ای با والدین مقتدر تربیت یافته است، فرزندان با دارا بودن حق انتخاب، تحت کنترل والدین هستند. تربیت کارآفرین در خانواده دموکراتیک، همچون آئینه ای عمل می‌کند که او خود را براساس آن شکل می دهد و رشد می‌کند چیزی که کولی(1909) از آن به عنوان خودآئینه سان یاد کرده این خودآئینه سان چون در خانواده مقتدر شکل می‌گیرد، انعکاسی مثبت دارد از این رو با یادگیری الگوهای رفتاری در چنین خانواده ای و درونی کردن الگوها و کسب تجربه پذیری عاطفی فرایند جامعه پذیری در افراد کارآفرین متناسب با ارزشها و هنجارهای جامعه شکل گرفته به عبارتی با کسب این ویژگیها و خلق و خوی مثبت، منش سازنده صورت می پذیرد. آنها در یک نظام استاد- شاگردی آموزش های فوق برنامه می دیدند، تقی فام و نقدی(1393) نیز درکتاب خود اینگونه گفته است: مطالعه زندگی کارآفرینان نامدار هم نشان دهنده این مطلب است که آنها آموزش زودرس برای کسب و کار داشتند. کارآفرین از دو عنصر سرمایه اجتماعی و وجود پیوندهای ضعیف بهره می برد او از محرک های ابزاری نه محرک های مبتنی بر هنجارهای درونی برخوردار است که سرمایه اجتماعی او را می سازند یعنی کارآفرین وقتی منابع خود یا به عبارتی توانمندی خود را نمایش می دهد و یا جلب اعتماد می کند که توقع و انتظار جبران از دریافت کننده منابع را داشته باشد. به گفته پورتس(1998) که بین دو نوع محرک که سرمایه اجتماعی را می سازد تمایز قائل می شود؛ نوع اول محرک ابزاری است: اهداکنندگان دسترسی انحصاری به منابع را با توقع اینکه دریافت کنندگان کاملا جبران خواهند کرد منابع را ارائه می دهند لذا کارآفرین از طریق روابط ضعیف به اطلاعات و منابع بیشتری دسترسی پیدا خواهند کرد روابطی که خارج از روابط دوستانه و خانوادگی است و به عنوان جزئی از دسترسی به اطلاعات متفاوت و جدید و با ارزش است، گرانووتر(1973) نیز در این مورد معتقد است که پیوندهای ضعیف دسترسی افراد به اطلاعات و منابع را تسهیل می بخشند. روابط ضعیف احتمالا بیش از روابط قوی اعضای گروههای کوچک متفاوت را بهم پیوند می دهد. همه موارد ذکر شده در بالا شرایطی را برای کارآفرین فراهم می‌آورد تا در بستر فرهنگی، ارزشی، و هنجاری غالب جامعه خود، بتواند از استراتژیهایی استفاده کند تا زمان مواجهه با مشکلاتی در زندگی، توانایی مقابله و چالش موفقیت آمیز با آنها را داشته باشد، و خوب ببیند و خوب بشنود. از یک سو این استراتژیها سبب می شود که کارآفرین با وجود همه ظرفیت ها و پتانسیل ها دیگر علاقه ای ندارد که زندگیش تکرار داشته باشد و خود را اسیر هنجارها و ارزشهای به جا مانده از جامعه سنتی کند. از سوی دیگر، او می خواهد درکی از جایگاهش در جهان هستی پیدا کند و سعی می کند تغییر در زندگی خود صورت دهد و هویت خود را بازاندیشی کند. چنانچه گیدنز (1995) در این باره می‌گوید: دردوره حاکمیت سنت، هنجارها و ارزشها برای فرد تصمیم میگیرند اما در عصر جدید فرد قدرت بازاندیشی یا به عبارتی تصمیم گیری برای خود دارد. با استدلال از تئوری سرمایه کلمن(1988) منافع رقابتی یک شرکت یا یک کارآفرین به وسیله منابع دردسترس آن ایجاد می شود، به جای اینکه موقعیت تولید در بازار باعث آن شود. او ساختار شکن است و خود را درگیر ساختارهای غلط و یا دست و پاگیر نمی‌کند. با وجود اینکه بعد از کسب افتخارات و تولید شغل احساس نارضایتی از شرایط درونی و بیرونی خود مانند نارضایتی از پرداخت حقوق کم کارگران خود و یا وام نگرفتن بخاطر شرایط بد آن می کنند، چرا که می دانند وارد شدن به فضای کارآفرینی خود یک ساختار است و دوباره باید درگیر ساختارها شوند! نقش کارآفرین در چنین جامعه ای با توجه به نارضایتی هایی، تولید شغل و رسیدن به حس لذت بخشی به واسطه تولید شغل است، چنانچه گوایر(1964) نقش کارآفرینی در جوامع مختلف را با توجه به تنوع فرهنگی متفاوت می‌داند و به نظر وی منابع طبیعی و سرمایه نقدی ممکن است یکسان باشد، اما آنچه را باید در درک تفاوت رفتار مورد توجه قرار داد: عواملی همچون عقاید اجتماعی، هنجارها، پاداش رفتارها، آرمان های فردی و ملی و مکاتب دینی دانست.

کلمات کلیدی