از اوایل قرن دوم هجری عبدالله بن حسن مثنی، فعالیتی آرام اما هدفمند را برای دستیابی فرزندانش به قدرت آغاز نمود. باوجود آنکه این فعالیت با روی کار آمدن عباسیان و اختفای محمد و ابراهیم افزایش یافت، سفاح روند روابطِ مبتنی بر تساهل و مدارای آخرین خلفای مروانی با سادات حسنی را ادامه داد. اما با روی کار آمدن منصور عباسی این روابط در کمتر از یک دهه به تیرگی گرائید و سرانجام به قیام و سرکوبی محمد بن عبدالله و برادرش ابراهیم منجر شد. تا کنون فرآیند و پروسه ی تغییر سیاست منصور و تاثیر آن در شکل گیری نخستین قیام های حسنیان و چرایی بروز زودهنگام آنها از منظر نظریه های جامعه شناسی مورد تحقیق مستقل و جدی قرار نگرفته است. به نظر می رسد کاربست این نظریه ها در تحلیل منطقی این فرآیند بسیار کارگشاست. از این رو، در مقاله‌ی حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، کوشش شده‌است با رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی، استفاده از نظریه‌ی گردش نخبگان پارتو و بهره‌گیری از تقسیم‌بندی شش گانه ی گی روشه از نخبگان به این مسأله پاسخ داده شود که کدام عوامل در چرخش سیاستِ منصور عباسی در مقابل سادات حسنی و در نهایت قیام فرزندان عبدالله محض در دوره ی خلافت او مؤثر بوده‌است؟ مسأله ای که محصول آگاهی بر تناقض عملکرد دو خلیفه‌ی نخست عباسی در مواجهه با حسنیان است. بر اساس فرضیه ی تأئید شده‌ی این نوشتار، کوشش حسنیان برای در دست‌گیری قدرت، مبتنی بر تأکید آنها بر جایگاه وراثتی شان و نفی قدرت حاکم، به عنوان برگزیدگان ایدئولوژیک بود. عملکردِ بی‌نتیجه‌ی منصور در جایگاه اقتدار حاکم، در به کارگیری شبکه‌ی وسیع جاسوسی و خبرگیری در نهان و تمسک به سیاست تحبیب و تطمیع در عیان (مکر و حیله)؛ توسل او به تهدید، فشار و زور را در مواجهه با حسنیان به دنبال داشت. امری که در نهایت قیام محمد نفس زکیه و برادرش ابراهیم را در دوران خلافت او رقم زد

کلمات کلیدی