فرسایش بادی از عمده معضلات در بسیاری از نقاط جهان به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود و همچنین از عوامل مهم تخریب و از بین رفتن خاک‌ها به شمار می‌رود. عملیات‌ حفاظتی برای جلوگیری از فرسایش در اکثر مناطق به عنوان راهکار مناسب تلقی می‌شود. دو راه کار کلی برای مقابله با فرسایش بادی وجود دارد. استراتژی اول افزایش مقاومت بستر دارای فرسایش در مقابل عوامل فرساینده (مثل باد) و استراتژی دوم کاهش قدرت عوامل فرساینده است. کشت نهال راه کار موثرتری برای کاهش سرعت باد، مقابله با فرسایش بادی و تثبیت شن های روان است. در واقع فرسایش بادی در مناطقی با پوشش گیاهی ضعیف رخ می دهد. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی تاثیر عملیات مدیریتی مکانیکی و زیستی بر مقدار رسوبات بادی در منطقه تل حمید طبس (استان خراسان رضوی، ایران) بود. مواد ور روشها:به منظور تعیین نقش هر یک از عملیات مدیریتی بر میزان فرسایش بادی و کنترل آن، تله های رسوب گیر در فواصل مختلف بین عامل های حفاظتی در سه طبقه ارتفاعی نیم، یک و یک و نیم متری سطح زمین نصب شد.تیمارهای حفاظتی شامل T1 (4 ردیف تاغ و سه ردیف گیاه بومی سبط)، T2 (حفر خندق و خاکریز)، T3 (یک ردیف گیاه بوته‌ای ترات، سه ردیف تاغ و گیاه بومی سبط) و T4 (خاکریز و تراورس کوبی) بودند. سپس متناظر با هر رسوب‌گیر ، یک رسوب‌گیر شاهد در مکانی که فاقد اقدامات حفاظتی بود نصب شد. عملیات حفاظتی به مدت سه سال در منطقه اجرا شده بود. پس از این مدت، تله های رسوب گیر در آذر 1394 نصب شدند و با استناد به اطلاعات به روز هواشناسی، مقدار رسوبات پس از هر طوفان (معمولا دو نوبت در هر ماه)، از دی ماه 1394 تا خرداد 1395 (فصول زمستان و بهار) جمع‌آوری و وزن شدند. یافته ها: نتایج نشان داد که عامل‌های حفاظتی انجام شده در منطقه در کاهش میزان رسوب موثر بودند و تاثیر تیمارهای T1 و T2 در کاهش مقدار فرسایش بادی به طور قابل توجهی بیشتر از سایر تیمارها بود. بیشترین کاهش در ارتفاع 5/0 متری دیده شد، بنابراین می توان نتیجه گرفت عملیات مکانیکی و زیستی می تواند به طور قابل توجهی سبب جلوگیری از حرکت غلطشی ذرات شن شود. مقدار رسوبات بادی در فصل بهار (به خاطر رطوبت کمتر و وزش باد شدید) بیشتر از فصل زمستان بود. همچنین بیشترین مقدار رسوبات بادی در ماه های اردیبهشت و خرداد و بالعکس کمترین مقدرا در دی ماه مشاهده شد.علاوه بر این در بین عملیات حفاظتی در هر دوفصل یهار وز مستان، کمترین رسوبات مربوط به تیمار عملیات مکانیکی (خاکریز و ایجاد کانال) و بیشترین مقدار نیز متعلق به تیمار عملیات زیستی (چهار ردیف تاغ و گیاه بومی سبط) بود. زیرا تیمارهای T4 و T3 به عنوان اولین مانع در مقابل باد قرار داشتند و در پشت آنها تیمار T2 قرار داشت که به مسیزان قابل توجهی سرعت باد را کاهش می داد و درنتیجه در هنگام برخورد با تیمار T2 سرعت و انرژی کمی داشت. در نتیجه این امر، مقدار رسوبات در تیمار T2 کمترین مقدار بود. نتیجه گیری: به طور کلی عملیات مکانیکی و زیستی مقدار رسوبات بادی را نسبت به شاهد به میزان قابل توجهی کاهش دادند. بر خلاف دیدگاه عمومی که عملیات مدیریت زیستی می توانند فرسایش بادی را کاهش دهند کارآیی عملیات زیستی در کاهش سرعت و انرژی باد به ویژه در تیمارهای T1 و T3 بیشتر از عملیات مکانیکی (تیمار T2) نبود. به نظر می رسد احتمالا به علت شرایط نامناسب به ویژه دوره های خشکی و کمبود آب، نهال های تاغ در مدت سه سال به اندازه کافی رشد نکرده اند، بنابراین تاثیری مشابه با عملیات مکانیکی نداشتند و اگر برای مدت طولانی تری به رشد خود ادامه دهند ممکن است سبب کاهش قابل توجه فرسایش بادی شوند. بر اساس نتایج این پژوهش، کاربرد همزمان عملیات مکانیکی و زیستی برای کنترل فرسایش بادی در مناطق خشک مثل طبس ضروی است.

کلمات کلیدی