در عصر ناصری، با طرح و برنامه دربار و با هدف ثبت قلمرو جغرافیایی ایران، تعداد نسبتاً زیادی تاریخ محلی نگاشته شد. در نگاه اول، این آثار حاکی از تداوم گفتمان سنت محلی‌نگاری و بازتاب دهندة هویت‌های بومی مناطق مختلف جغرافیایی ایران به نظر می‌آیند، اما با نگاه عمیقتری به فرایند تکوین این طرح بزرگ، آن را باید تلاشی آگاهانه توأم با حس وطن‌دوستی از سوی درباریان و نخبگان فرهنگی برای ثبت و تحدید حدود قلمرو سیاسی عصر قاجار در ذیل «ایران» به عنوان وطن تحلیل کرد. مسئله اصلی در پژوهش حاضر این است که چه عواملی در دورة ناصری سبب نگارش تاریخ‌های محلی با رویکرد ایران‌مداری شد؟ و چه افراد و نهادهایی در نگارش تاریخ‌های محلی نقش داشتند؟ در این جستار برای دستیابی به یافته‌های توصیفی، با بهره مندی از روش تاریخی، اطلاعات و داده‌های تاریخی از منابع و تحقیقات مربوط به موضوع تحقیق استخراج شدند و سپس یافته‌های توصیفی به عنوان موادی برای شکل دادن به یک طرح تفسیری بکار گرفته شدند. از شواهد و مدارک تاریخی عصر ناصری چنین مستفاد می‌شود که سه فرایند تاریخی نهضت بازگشت ادبی، تحولات علمی جدید و سیاست تمرکزگرایی دولت قاجار سبب توجه و بازنگری دربار و نخبگان دربارة تصور ایران به عنوان وطن ایرانیان گردید؛ این تحولات سبب نگارش تاریخ‌‌های محلی با تمرکز بر ثبت حدود و ثغور جغرافیایی ایران شد.

کلمات کلیدی