هیچ انسانی بدون پیش‌فرض نیست و همیشه این پِیش‌فرض‌ها هستند که داوری‌ها و رویکردهای ما نسبت به پدیده‌های جهان را شکل می‌بخشند. مکاتب فکری نیز از این قاعده بیرون نیستند، چون مکاتب فکری می‌توانند مبنای هستی شناختی و یا معرفت‌شناختی و یا ایدئولوژیک داشته باشند. لذا در شکل‌گیری مفاهیم و حوزۀ نظریه‌پردازی نیز مبنای ایدئولوژیک تأثیرگذار است. این مسأله یعنی تأثیر پیش‌فرض‌ها در رویکرد نظریه‌پردازان بلاغت عربی مشاهده می‌شود، چون بلاغت عربی هم در یک بستر تاریخی و تحت‌تأثیر عوامل دینی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شکل گرفته است. در این مقاله تلاش می‌شود با بررسی و تحلیل دیدگاه متکلمان اشعری و معتزلی ، ردپای ایدئولوژی در تبیین و جهت‌گیری تحلیل مسائل بلاغی، روشن گردد. نتیجه‌ این بررسی آن است که متکلمان مسلمان به ویژه متکلّمان معتزلی، مفاهیم بلاغی را چنان تعریف و تبیین می‌کردند که با مبانی ایدئولوژیک آنان همسو گردد.

کلمات کلیدی