انتشار رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» توسط مارسل پروست، رمان «زیارت» از بانو دوروتی ریچاردسون، داستان «چهرة مرد هنرمند در جوانی» و به‏ ویژه رمان «اولیس» توسط جیمز جویس در سال‏های 1922-1913 به مثابة پیدایش نخستین نمونه‏ های جدّی «جریان سیّال ذهن» به شمار می‏ رود. برخی شاخص‏ های بنیادین جریان سیّال ذهن در ادبیات عربی، دارای دیرینه ‏ای دور است که به زعم نگارنده از متون کلاسیک مانند «حی بن یقظان» ابن سینا، «حی بن یقظان» ابن طفیل، «رسالة الغفران» ابوالعلاء معری که به بیان طه ندا متأثر از اردویرافنامه فارسی پدید آمده است و هم‏چنین در «توابع و زوابع» ابن شُهید اندلسی آغاز شده و تا امروز در متن‏های داستانی جبران خلیل جبران، چکامه‏ های سرایندگان مکتب تمّوز و در شعرهای داستانی ادونیس و به‏ ویژه در قصاید کلیّة او ادامه یافته است. پدیدآور در این جستار بر بنیاد توصیف و تحلیلِ مبتنی بر نقد روانشناختی درپی شناسایی و کشف نشانه‏ های روشن جریال سیّال ذهن در پیشرفته ‏ترین و پیچیده ‏ترین گونة شعری معاصر عربی یعنی «قصیدة کلیه» ادونیس می‏ باشد. یافته‏ های حاصل از این پژوهش حکایت از آن دارد که ویژگی‏ های بنیادین جریان سیّال ذهن مانند تک گویی درونی، حدیث نفس، فوران داده‏ های ذهن، پیچیدگی و نمادپردازی تا سرحدّ ابهام، نوسازه‏ های زبانی، باهم‏ آیی زمان‏ها، و.... در «قصاید کلیّة» ادونیس در جایگاه نمونة ناب متون عرفانیِ سمبولیکِ سوررئال به روشنی قابل بازیابی است؛ همچنین ردّپای باورهای جیمز جویس، مارسل پروست و ویرجینیا وولف دربارة زمان و خاطرات در گفتارهای ادونیس، نظریه ‏پرداز قصیدة کلیه به وضوح دیده می‏ شود.

کلمات کلیدی