ادبیات تطبیقی شناخت دیگری و همچنین شناخت خود در آیینۀ دیگری از طریق گسترش روابط و تعاملات بین فرهنگی است. مبحث مکتب های ادبی و تأثیر آن ها در نویسندگان ملل مختلف یکی از قلمروهای ادبیات تطبیقی می باشد، لذا بررسی مفهوم جبرگرایی از ارکان اصلی مکتب ناتورالیسم در رمان آسوموار اثر امیل زولا، بنیانگذار مکتب ناتورالیسم در فرانسه و همچنین در رمان روزگارسپری شدۀ مردم سالخورده اثر محمود دولت آبادی، نویسندۀ ناتورالیستی در ایران، جلوه ای از تطبیق را می نمایاند. این امر، نگارندگان این جستار را بر آن داشت تا بر پایۀ اصول مکتب آمریکایی با رویکرد توصیفی – تحلیلی به تطبیق مفهوم جبرگرایی در این دو اثر بپردازند. بررسی ها نشان می دهد که زولا براساس دیدگاه جبرگرایانه، شخصیت های آسوموار را در بستر جبر وراثت و جبر محیط به تصویر می کشد. دولت آبادی نیز تحت تأثیر فلسفۀ جبرگرایی ناتورالیستی، تقدیر شخصیت های روزگارسپری شدۀ مردم سالخورده را علاوه بر جبر وراثت و جبر محیط، تحت سیطرۀ نوعی سومی از جبر که می توان آن را جبر حادثه نامید، می داند. دولت آبادی با این دیدگاه متفاوت، نشأت گرفته از مقتضیات فرهنگی – اجتماعی ایران، ناتورالیسم نوینی را در ادبیات داستانی این کشور به تصویرمی کشد.

کلمات کلیدی