در جستار حاضر، ضمن پذیرش اختصاص عالی‌ترین درجات عصمت به پیامبران و امامان (ع)، تلاش شده است با رویکرد فلسفی - کلامی و با بهره‌گیری از برخی مبانی حکمت متعالیه مانند «اصالت وجود،، «تشکیک وجود» و «اتحاد علم و عالم و معلوم» اثبات شود که عصمت، فضیلت و کمالی نفسانی است که به پیامبران و امامان (ع) اختصاص ندارد، بلکه هر انسان مومنی به فراخور ظرفیت علمی و ایمانی خود، امکان دست‌یابی به برخی از درجات عصمت را دارد. به دیگر سخن، آنچه سبب پدید آمدن عصمت در انسان‌ می‌شود «علم یقینی انسان به سودمندی و زیان‌مندی فعل» است که سبب می‌شود در صورت توجه انسان به سود و زیان فعل، اراده انسان به سوی جلب منافع و دفع مفاسد برانگیخته شود. همچنین از آنجا که «علم» به عنوان یکی از مبادی عصمت، ذو مراتب و تشکیکی است، عصمت نیز به عنوان برآیند آن، ذو مراتب بوده و مقول به تشکیک خواهد بود. همچنین براساس نظریه «اتحاد علم و عالم و معلوم» این نتیجه به دست می‌آید که با ارتقاء وجودی مدرِک، قوای ادراکی او نیز که با نفس اتحاد دارد، شدت وجودی می‌یابد و در پی آن، ادراک انسان کامل‌تر شده و حقیقت فعل برای او بیشتر آشکار می‌گردد و همین امر سبب می‌شود حالت نفسانی عصمت در انسان پدید آید و شخص به طور قطعی، امور زیان‌مند را ترک نماید و امور سودمند را انجام دهد. در ادامه مقاله، برخی از شواهد روایی در اثبات مدعا ذکر شده و در پایان، به دو مورد از پیامدهای کلامی این نظریه، اشاره گردیده است. این پیآمدها عبارتند از: «موهبتی - اکتسابی بودن عصمت» و «نفی انگاره تبعیض خدا نسبت به غیر پیامبران و امامان».

کلمات کلیدی