مذهبی نگاری به معنی ترسیم صحنه های دینی و مذهبی اعم از صحنه های جنگ، شمایل نگاریِ ائمه و روایات مربوط به زندگی آنان، جنگ های حضرت علی (ع) و حوادث کربلاست. شمایل نگاری مذهبی در ابتدا بیشتر به قصّه-های پیامبران اختصاص داشت، ولی به‌مرور به مضامینی با صبغۀ شیعی، به‌ویژه داستان های کربلا و تعزیه خوانی توجّه بیشتری نشان داده شد. حملۀ حیدری اثر باذل مشهدی در قرن ۱۲ به سبک و سیاق شاهنامه سروده شده و از آثار مهم در حوزۀ مذهبی نگاری است. حمله‌خوانی از جمله سنن نقّالی شیعی با درون‌مایۀ حماسی است. به دنبال حمله خوانی، حمله نگاری نیز شیوه ای برای تجسّم و ترسیم نگاره های حضرت علی (ع) به شمار آمد. یکی از نسخ مصوّر نفیس حملۀ حیدری موّرخ ۱۲۲۲، محفوظ در کتابخانۀ ملّی فرانسه است و ۲۳۵ تصویر به سبک نگاره های هندی دارد. پژوهش حاضر علاوه بر معرّفی این نسخه و آرایه های هنری آن، به بررسی نگاره های مذهبی می پردازد. نسخۀ مذکور نسبت به نمونه های مشابه آن دارای ویژگی هایی است که سبب می شود معرّفی و بررسی آن ضرورت داشته باشد. از امتیازات این نسخه کمیّت بالای نگاره ها و نفاست هنری آن هاست. از دیگر وجوه شاخص آن، سبک نگارگری هندی است که کاربرد آن برای نگاره های مذهبی کم سابقه یا حتّی شاید بی سابقه است. علاوه بر این تصویرگری زنان در نگاره های این نسخه جایگاه ویژه ای دارد به گونه ای که این نسخه را از نگاره های مذهبی دیگر متمایز می کند. این ویژگی ها سبب می شود تا نسخۀ حاضر جایگاهی منحصربه‌فرد را، نسبت به نمونه های مشابهی که بررسی کردیم، به خود اختصاص دهد. پرسش پژوهش این است که شمایل نگاری حضرت محمّد (ص)، حضرت علی (ع) و اهل‌بیت در این نسخه چگونه صورت گرفته است؟ نگارگر برای شمایل نگاری چه شیوه های خلّاقانه ای را ابداع کرده است؟ روش بررسی بر مبنای تحلیل فرم و شاخصه های تصویری نگاره هاست. حاصل پژوهش نشان می-دهد که نگارگر شیوه ای خاص را برای شمایل نگاری برگزیده که تاکنون در نگارگری سابقه نداشته است.

کلمات کلیدی