یکی از پیچیده ترین مباحث اقتصاد اسلامی رباست که مطالعات گسترده ای توسط پژوهشگران فقه و اقتصاد اسلامی درباره آن انجام شده است، جستار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی با بررسی دیدگاه و ادله فقیهان به شرایط تحقق ربای معاملی پرداخته است، مشهور فقیهان امامیه در تحقق آن، دو شرط را معتبر دانسته اند، نخست دو کالایی که معامله می شوند هم جنس و دیگر آنکه مکیل و موزون باشند، در نتیجه قائل به جریان ربا در معدودات نیستند، برخی نیز بر این رأی ادعای اجماع کرده اند و تنها مخالف این دیدگاه ابن جنید، شیخ مفید و سلّار شمرده شده اند. عمده دلیل عدم جریان ربا در معدودات، روایات هستند از این رو پژوهه پیش رو به واکاوی روایات پرداخته و معتقد است دیدگاه مشهور دو اشکال اساسی دارد و باید روایات را ناظر به دیدگاه اهل تسنن دانست یا احتمال قوی تر اینکه با توجه به عبارات فقیهان متقدّم، مصادیق ذکر شده در روایات، حکمت تحریم ربا و دیگر قرائن، روایات در مقام مقابله مکیل و موزون با امور مشاهدی باشند، در نتیجه دیدگاه مخالف مشهور از خلال نقد و تحیل ادله اقوال تقویت شده است.

کلمات کلیدی